نزدیک به ده روز پس از حمله‌ی طالبان بر مناطقی در ولسوالی «ارزگان خاص» ولایت ارزگان، رییس‌جمهور اشرف غنی هیأتی را برای بررسی منازعات گماشته و در حکمی، این جنگ را «منازعه‌ی قومی» خوانده است.
بر اساس گزارش‌هایی که اطلاعات روز به نقل از منابع محلی منتشر کرده است، حوالی ساعت هشت شام روز پنجم عقرب، طالبان حملات وسیعی را بر مناطقی در روستای کندلان از روستاهای ولسوالی ارزگان خاص، آغاز کردند. پس از آن، حملات طالبان تا روستاهای حسینی و حمزه‌ی این ولسوالی، گسترش یافت.
تا کنون روایت‌های رسمی از شروع درگیری‌ها این است که جنگ پس از حضور حکیم شجاعی، یک مقام پیشین پولیس محلی در ولایت ارزگان و فرمانده خیزش مردمی به روستای کندلان آغاز شده است. روایت طالبان نیز حاکی از آن است که جنگجویان این گروه بر حکیم شجاعی حمله کرده و چندین تن از نظامیان او، به‌شمول معاونش را کشته‌اند.
در سوی دیگر مقام‌های محلی و اعضای مجلس نمایندگان می‌گویند که طالبان بر مناطقی در کندلان، حمزه و حسینی ولسوالی ارزگان خاص بر مردم ملکی حمله کرده و تا کنون ده‌ها نفر را به صورت بی‌رحمانه به قتل رسانده‌اند.
جنگ بر سر چیست؟
از زمان شروع درگیری‌ها تاکنون گزارش‌های موثق در مورد چگونگی و چرایی وقوع جنگ در ولسوالی ارزگان خاص از سوی حکومت و یا سخنگویان نهادهای امنیتی منتشر نشده است. منابع محلی نیز عدم دسترسی به خدمات مخابراتی در ارزگان خاص را دلیلی برای نداشتن اطلاعات می‌خوانند.
روایت‌های مختلفی از جنگ ارزگان که از سوی منابع غیررسمی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، بر پیچیدگی وضعیت افزوده است. اطلاعات روز پس از گفت‌وگو با منابع مختلف در ارزگان خاص، ولسوالی مالستان ولایت غزنی، مرکز ولایت غزنی و کابل، چگونگی و چرایی جنگ را روایت می‌کند.
دعوای حقوقی
منابع معتبر در حکومت افغانستان و تعدادی از منابع محلی در گفت‌وگو با اطلاعات روز می‌گویند که جنگ جاری در ارزگان خاص ریشه در دعوای حقوقی میان محلات هزاره‌نشین و پشتون‌نشین بر سر زمین و عبور دادن پیپ آب از محل دارد.
یک روحانی از محل، در گفت‌وگو با اطلاعات روز می‌گوید که شماری از هزاره‌های کندلان با شماری از پشتون‌های این روستا یک سال پیش بر سر چگونگی عبور یک پیپ آب از زمین زراعتی پشتون‌ها دعوای حقوقی داشتند.
این منبع می‌افزاید که در آن زمان طرفین دعوا به طالبان مراجعه کرده و یکی از فرماندهان طالبان، بنام مولوی مسافر فیصله کرده بود که پشتون‌ها اجازه بدهند پیپ آب از زمین زراعتی‌شان رد شود. امسال این جریان دوباره زنده شد. یکی از طرفین دعوا دوباره به طالبان مراجعه کرد اما طالبان این‌بار حاضر نشدند که از فیصله‌ی سال قبل‌شان حمایت کند.
یک منبع محلی دیگر نیز به اطلاعات روز می‌گوید که طالبان با شماری از مردم روستای کندلان توافق کرده بودند که آن‌ها به منطقه نمی‌آیند، مشروط بر این که مردم به حکیم شجاعی نیز اجازه‌ی حضور در روستای‌شان را ندهند. طالبان به مردم گفته بودند که آنان اجازه نمی‌دهند مولوی رشید، یکی از فرماندهان طالبان به منطقه بیاید.
به گفته‌ی این منبع، شجاعی به دعوت باشندگان روستای کندلان به منطقه رفته و پس از آن طالبان بر نیروهای شجاعی حمله می‌کنند. در این درگیری به شمول شجاعی شماری از نیروهای تحت امر او نیز زخمی می‌شوند.
این منبع افزود: «پس از آن طالبان به کندلان و حسینی حمله کردند. این دو منطقه در کنار هم قرار دارد. در همان شب نخست، طالبان موفق به تصرف حسینی و کندلان شدند. شجاعی موفق شد که از محاصره‌ی سنگین طالبان فرار کند.»
یک منبع امنیتی در ولسوالی مالستان نیز می‌گوید که جنگ در این دو روستا میان طالبان و حکیم شجاعی در گرفته و دلیل آن نیز حضور حکیم شجاعی در منطقه بوده است.
«پای شجاعی در میان است»
منابع اطلاعات روز می‌گویند که جنگ پس از آن آغاز شده که آقای شجاعی به روستای کندلان رفته است. ذبیح‌الله مجاهد، یکی از سخنگویان طالبان نیز تایید کرده است که جنگجویان طالب بر حکیم شجاعی و نیروهای تحت امرش حمله کرده‌اند.
حکیم شجاعی در مصاحبه با صدای امریکا گفته است که از مدتی قبل، طالبان بر منطقه مسلط شده و بر مردم فشار آورده بودند. به گفته‌ی او، وی برای حل مشکلات منطقه به کندلان رفته بود که «طالبان پلان کرده و دسیسه‌ی بسیار کلان ساختند و می‌خواستند مرا از بین ببرند.»
محمد نعیم وُپه، یکی از باشندگان ولایت ارزگان در گفت‌وگو با اطلاعات روز ادعا می‌کند که حکیم شجاعی پس از رفتن به روستای کندلان بر مردم پشتون حمله کرده و سپس طالبان به کمک مردم با شجاعی درگیر شدهاند.
پیشتر عبدالقوی عمری، آمر امنیت ولایت ارزگان نیز گفته بود که شجاعی بر یک ساحه‌ی پشتون‌نشین در ولسوالی ارزگان خاص حمله کرده و جنگجویان طالب به کمک مردم محل رفته‌اند.
حکیم شجاعی اما حمله بر پشتون‌ها و افراد ملکی را رد کرده و گفته است: «این توان در من نبود که سرخودانه مردم را قتل عام کنم اما در قسمت طالب تعهد دارم که طالب را بدون مصلحت خواستن از کسی می‌کشم. در قسمت مردم ملکی من انسانم، احترام دارم، آدم بی‌فهم و نادان نیستم.»
در همین حال عبیدالله بارکزی، عضو مجلس نمایندگان از ولایت ارزگان در گفت‌وگو با اطلاعات روز می‌گوید که جنگ به‌خاطر «ظلم حکیم شجاعی شروع شده است» و او کسی است که مسلح غیرمسوول است و از مردم باج می‌گیرد.
محمد (مستعار)، یکی از باشندگان روستای حسینی که خانه‌اش را ترک کرده به اطلاعات روز می‌گوید که طالبان حوالی ساعت ده شب بر روستای حسینی حمله کرده، مردم را کشته و اسیر گرفته‌اند. او می‌گوید: «برای من معلوم شد، طالبان بودند. شب بود. در منطقه‌ی حسینی نه از شجاعی خبر بود نه کسی از شجاعی خبر داشت. من خودم اصلاً شجاعی را نمی‌شناسم.»
یک منبع امنیتی به اطلاعات روز می‌گوید که طالبان بر مردم روستای کندلان فشار آورده بودند تا عشر جمع کرده و مبلغ 20 لک کلدار پاکستانی به آن‌ها تحویل بدهند. این مقام امنیتی گفت که پس از آن شجاعی به منطقه کندلان رفته از مردم خواسته بود تا به طالبان پول ندهند و پس از آن در مسیر برگشت با کمین طالبان روبه‌رو شده و جنگ در گرفته است.
تلفات و خسارات
تا کنون هیچ منبعی، رقم دقیق تلفات و خسارات برخاسته از جنگ ارزگان را گزارش نداده است. منابع مختلف تایید کرده‌اند که طالبان پس از تصرف کندلان و حسینی دست به کشتار مردم ملکی زده و خانه‌های تعدادی از مردم در روستای کندلان را نیز آتش زده‌اند.
محمد، از آواره‌های جنگ ارزگان در این مورد گفت که طالبان پس از رسیدن به روستای حسینی با هرکسی مواجه شدند، کشتند یا اسیر گرفتند. او گفت: «من فراری هستم. کشته و زخمی تقریباً بیست یا بیست و چند نفر تنها از منطقه‌ی حسینی است. از هر دو روستا تقریباً شصت یا هفتاد نفر کشته شده و در حدود چهل تا شصت نفر زخمی شدهاند.»
یک مقام محلی دیگر در مالستان نیز می‌گوید که طالبان در منطقه‌ی کندلان زنان و کودکان را سر بریده و در واکنش به آن مردم محل در برابر طالبان مقاومت کرده‌اند. این منبع به اطلاعات روز گفت: «آن‌جا فاجعه است. زنان و اطفال را اگر ببینید، در وضعیت بسیار بد به سر می‌برند.»
این منبع می‌افزاید که در حدود پنجاه تا شصت نفر از هزاره‌های ارزگان خاص توسط طالبان کشته شده که همه مردم ملکی‌اند. دو شب پیش نیز بیش از ده نفر از باشندگان زردک و چکتمور شیرداغ از ولسوالی مالستان و کندلان ارزگان خاص در منطقه‌ی گِردی چمن (مرز میان مالستان و ارزگان خاص) شبانه توسط طالبان کشته شدهاند.
یک روحانی دیگر از ولسوالی ارزگان خاص در مورد تلفات مردم ملکی در ارزگان خاص به اطلاعات روز می‌گوید که «وقتی مردم از خانه‌های‌شان شبانه بیرون شدند، طالبان آن‌ها را به رگ‌بار بستند.» او گفت: «در شب اول تلفات مردم زیاد شد. بعد از آن شب، سه نفر دیگر را نیز تیرباران کردند. یکی را به‌خاطری که اربکی بود، یکی بنام ملک عبدالله و یک نفر دیگر در روز چهارشنبه در منطقه‌ی کندلان توسط طالبان تیرباران شد.»
این منبع می‌گوید تا چهار روز پیش تنها از روستای کندلان ارزگان خاص در یک شب 21 نفر از سوی طالبان تیرباران شدهاند.
مقام‌های امنیتی در مالستان نیز به اطلاعات روز می‌گویند که پنج نفر در روزهای اول و ده نفر روز گذشته از مردم ملکی کشته شدهاند. به گفته‌ی این مقام‌ها، شمار زخمیان ملکی نیز بیشتر است اما تاکنون شمار دقیق آن معلوم نیست.
در همین حال عارف نوری، سخنگوی والی غزنی به اطلاعات روز می‌گوید که از مردم ملکی 9 کشته و بیش از 20 زخمی به‌صورت رسمی گزارش داده شده و یک نفر از پولیس محلی کشته شده است. او گفت: «از ارزگان خبر نداریم. از تلفات آنان به ما گزارش داده نشده است. معلومات دو روز قبل نزد ما این بود که 9 نفر از خیزش مردمی و پولیس محلی که آن‌ها را در جمع مردم ملکی حساب می‌کردند، به‌شمول 9 نفر ملکی که در مجموع هژده نفر شهید می‌شود و بیش از 30 نفر به‌شمول افراد خیزش مردمی و پولیس محلی زخمی داشتند.»
دفتر مطبوعاتی والی غزنی تایید می‌کند که نزدیک به 300 خانواده از روستاهای کندلان، حسینی و حمزه‌ی ارزگان خاص به مناطق مختلف ولایت غزنی پناهنده شده و در اداره‌ی محلی غزنی ثبت شدهاند. این بیجاشدگان در حال حاضر در وضعیت بد به سر می‌برند و سردی هوا بر مشکلات بیجاشدگان افزوده است.
بیجاشدگان در حال حاضر در مناطق شیرداغ، از مربوطات ولسوالی مالستان به سر می‌برند و شماری از آن‌ها در مساجد و خانه‌های مردم جابه‌جا شده و شماری نیز در خیمه زندگی می‌کنند.
ریاست مبارزه با حوادث ولایت غزنی در حال حاضر برای 800 خانواده کمک غذایی و غیرغذایی در نظر گرفته است و می‌گوید احتمال می‌رود شمار بیجاشدگان بیشتر از آن باشد که در اداره‌ی محلی غزنی ثبت شده است.
در همین حال عبیدالله بارکزی می‌گوید که از دو طرف، هم هزاره‌ها و هم پشتون‌ها، مردم ملکی‌اند که کشته می‌شوند. او گفت: «دقیق معلوم نیست اما در حدود 12 نفر از هر دو طرف ملکی کشته شده. کسانی که سلاح در دست نداشته. از هر دو طرف از مردم کندلان و کاریز که پشتون و هزاره مخلوط‌اند، قریه خالی شده است.»
آقای بارکزی می‌گوید که پشتون‌ها از این دو روستا به مناطق مختلف ولایت ارزگان آواره شده و هزاره‌ها به ولایت غزنی آمده‌اند.
محمد نعیم وپه هم می‌گوید که بیش از 300 خانوار پشتون و هزاره بی‌جا شده که شماری از پشتون‌ها به مناطق ناوه‌ی سلطان محمد فراری شدهاند.
ضعف مدیریت
هرچند جنگ ارزگان در شبکه‌های اجتماعی موجی از واکنش‌ها را بر انگیخته است اما حکومت مرکزی نه تنها به رسانه‌ها در مورد آن اطلاعات نداده‌اند بلکه در مواردی سخنگویان نهادهای امنیتی گفته‌اند که در مورد جنگ ارزگان اطلاعات ندارند.
در کنار این معاون سخنگوی وزارت داخله به اطلاعات روز گفته بود که به دلیل وجود نزاکت کوچک در بخش عملیات‌ها با وزارت دفاع، در مورد این جنگ سخن نمی‌گوید. پنج روز پس از جنگ بود که وزارت داخله تایید کرد که وضعیت در کنترل است و نیروهای تازه‌نفس به ارزگان خاص رسیده‌اند.
درحالی که جنگ ارزگان با سکوت حکومت همراهی می‌شد، زمینه برای نشر و پخش هرگونه شایعات در شبکه‌های اجتماعی فراهم شد. نبود اطلاعات موثق در مورد این جنگ زمینه را برای به کار برده‌شدن ادبیات نفرت بیشتر مهیا کرد.
برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی در حمایت از حکیم شجاعی تصاویری از مناطق مختلف و کشورهای مختلف را منتشر کرده و از کشتار مردم ملکی به دست طالبان در ارزگان سخن گفتند. در مقابل برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی تصاویر شکنجه‌ی افراد مختلف را نشر کرده و ادعا کردند که این افراد توسط حکیم شجاعی شکنجه شدهاند.
همزمان با دوام جنگ در ارزگان، شبکه‌های اجتماعی میدان جنگ قومی کاربران شده است. بسیاری‌ها به آدرس پشتون‌ها و هزاره‌ها حمله کرده و یکدیگر را متهم به کشتار قومی می‌کنند.
بی‌خبری از جنگ ارزگان تا آن‌جا پیش رفت که هفته‌ی گذشته سرور دانش، معاون دوم رییس‌جمهور از عمل‌کرد ضعیف حکومت در مورد جنگ ارزگان انتقاد کرد و گفت که بی‌خبری سخنگویان نهادهای امنیتی از وضعیت «دردآور است.»
اختلاف در مواضع رهبران حکومت نسبت به جنگ ارزگان
خاموشی حکومت مرکزی در مورد جنگ ارزگان شکایت سرور دانش را نیز به همراه داشت. آقای دانش در روز پنج‌شنبه (10 عقرب) در محفل گرامی‌داشت از روز بین‌المللی ختم معافیت جرایم علیه خبرنگاران در مرکز رسانه‌های حکومت از مردم ارزگان خاص خواست تا «قدرت‌مندانه در برابر تجاوز متجاوزان از عزت خود دفاع کند.»
او عامل حمله در ارزگان خاص را «تروریستان» خواند و گفت که آنان با حمله بر مردم بی‌دفاع کشتار بی‌رحمانه و آوارگی مردم را در پیش گرفته است. آقای دانش گفت: «جای تأسف است که نه حکومت محلی و نه حکومت مرکزی برای دفاع از مردم کاری نکرده است.»
معاون رییس‌جمهور به مکلفیت قانونی دولت در برابر مردم اشاره کرد و گفت: «مردم ارزگان دقیقاً به‌خاطری که در قلمرو حکومت قرار دارند، مورد حمله قرار گرفته‌اند. نهادهای امنیتی ما مکلف‌اند که از مردم بی‌دفاع ارزگان دفاع کرده و اجازه ندهند که ارزگان به یک گره کور دیگر تبدیل شود.»
شام روز شنبه (12 عقرب) شاه حسین مرتضوی، معاون سخنگوی ریاست جمهوری اعلام کرد که « اولین واحد از نیروهای اردوی ملی امروز به ولسوالی مالستان رسید. این نیروها به منظور تامین امنیت به ارزگان می‌روند.»
منابع محلی ارزگان رسیدن این نیروها را تایید کرده اما گفتند که هنوز این نیروها در مرکز ولسوالی مالستان حضور دارند و به محل درگیری نرفته‌اند.
هرچند آقای دانش عاملان حمله به ارزگان خاص را تروریستان خواند اما روز یک‌شنبه (13 عقرب) فرمان رییس‌جمهور غنی در رسانه‌ها منتشر شد که در آن جنگ در ارزگان خاص «منازعه‌ی قومی» خوانده شده و برای بررسی آن هیأت تعیین شده است. در حکم آقای غنی آمده است: «هیأت موظف است چگونگی وقوع منازعه را ریشه‌یابی و به حل آن اقدام نموده، یافته‌ها و گزارش اجراآت خویش را توأم با طرح‌های مشخص پیشنهادی به اسرع وقت ممکن از طریق ریاست عمومی اداره امور به ریاست جمهوری ارایه بدارند.»
هرچند طالبان نیز مسوولیت حمله به ارزگان را به عهده گرفته و دفتر مطبوعاتی والی غزنی تایید می‌کند که جنگجویان قطعه‌ی سرخ طالبان در جنگ ارزگان شرکت دارند اما «قومی خواندن منازعه» از سوی رییس‌جمهور نشان می‌دهد که رهبران حکومت در مورد عاملان این جنگ اختلاف نظر دارند.
یک مقام پیشین ولایت ارزگان که نخواست از وی در گزارش نام برده شود، به اطلاعات روز گفت قومی خواندن منازعه و پاسخ ندادن به موقع زمینه را برای قومی شدن جنگ فراهم می‌کند و باعث می‌شود جنگ ابعاد پیچیده‌یی به‌خود بگیرد.
او با بیان این‌که از نزدیک با مردم ارزگان خاص آشنایی دارد گفت: «حکومت چطور ادعا می‌کند که این موضع قومی است؟ حکومت باید متوجه حرکات خود و امنیت مردم باشد و متوجه وظایفی که قانون به حکومت داده باشد.»
محمد‌امین احمدی، عضو پیشین کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسی با انتقاد از قومی خواندن منازعه در یادداشتی گفته است که «مردم محلي ارزگان هيچ منازعه‌یي با طالبان ندارد جز اين‌كه نمي‌خواهد تحت حاكميت جبارانه آن‌ها به سر ببرند. مي‌خواهند آزاد باشند و دختران‌شان درس بخوانند و مكاتب‌شان فعال باشند، حال بايد ديد حكومت اين منازعه ميان مردم و طالبان را چگونه حل مي‌كنند؟ فكر مي‌كنم اين منازعه با تثبيت تسلط طالبان بر كندلان و حسيني به نفع طالبان حل مي‌شود.»
شاه حسین مرتضوی، معاون سخنگوی رییس‌جمهور در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که مسوولیت حکومت و نیروهای امنیتی و دفاعی تأمین امنیت تمام شهروندان افغانستان است و در حال حاضر نیروهای امنیتی و دفاعی در ولایت‌ها و ولسوالی‌ها‌ی مختلف مصروف جنگند و قربانی می‌دهند.
او گفت: «در رابطه به ارزگان، بعد از رویداد مسوولین امنیتی در جریان بودند. در شورای امنیت این موضوع فیصله شد که هم کمک‌های بشری صورت بگیرد و هم یک هیأت فرستاده شود که اگر مشکلات محلی باشد به آن بپردازد و هم نیروی فرستاده شده است.»
آقای مرتضوی دلیل تاخیر اعزام نیروها به منطقه را شرایط جوی در پروازها خواند و گفت که حکومت برای دفاع از شهروندان در هرکجا جدی و مصمم هست اما بی‌توجهی را قبول ندارد.
معاون سخنگوی رییس‌جمهور در پاسخ به سوالی مربوط به اختلاف دیدگاه در ریاست جمهوری گفت: «استاد دانش یکی از ستون‌های مهم حکومت وحدت ملی است و حداقل در رأس ده کمیته است. خودش در عالی‌ترین نشست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها است، از کابینه گرفته تا شورای امنیت.»