مقام‌های دولتی افغانستان می‌گویند که این کشور در پدیده‌ی تغییر اقلیم جهان سهم بسیار اندک دارد، اما از جمع کشورهای شدیداً آسیب‌پذیر از این پدیده است طوری که رفته‌رفته تغییر اقلیم در افغانستان به یک تهدید جدی و بحران تبدیل شده است.
در وضعیت کنونی، کشورهای در حال توسعه از جمله‌ی آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر اثرات تغییر اقیلم است. افغانستان نیز از جمع کشورهای است که باوجود کم‌ترین سهم (۰.۰۵ درصد) در تغییرات اقلیمی، بیش‌ترین آسیب را دیده و آسیب‌های جدی نیز این کشور را تهدید می‌کند.
هفته‌ی پیش‌رو هفته‌ی جهانی تغییر اقلیم است. در افغانستان روز شنبه، ۱۲ عقرب از این هفته در دانشگاه کابل تجلیل و تغییرات اقلیمی و تأثیرات آن مورد بررسی قرار گرفت. افغانستان در سال ۲۰۰۲ عضو کنوانسیون تغییر اقلیم ملل متحد شد. یکی از بایدهای عضویت در این کنوانسیون ارایه گزارش از تغییر اقلیم هرچهار سال یک بار است. نخستین گزارش افغانستان در سال ۲۰۱۳ و دومین گزارش آن هفته‌ی گذشته از سوی اداره‌ی محیط زیست با همکاری صندوق سبز سازمان ملل متحد منتشر شد.
تغییر اقلیم یا تغییرات آب‌وهوایی؛ یعنی هر تغییر مشخص در وضعیت میانگین آب‌وهوایی کره زمین. تغییر اقلیم نشان‌دهنده‌ی تغییرات غیرعادی در اقلیم درون اتمسفیر زمین و پیامدهای ناشی از آن در قسمت‌های مختلف کره‌ی زمین میباشد. عمده‌‌ترین عامل گرم شدن سریع زمین، فعالیت‌های انسانی است که چیزی به نام صنعت و کشاورزی را اختراع کرده و گازهای گلخانهیی را با حجم خیلی زیاد وارد اتمسفیر زمین می‌کند. امروزه تغییر اقلیم به یک تهدید جدی برای همهی باشندگان جهان تبدیل شده و اگر کنترل نشود زندگی ساکنان زمین را تهدید می‌کند.
سهم افغانستان در تغییر اقلیم جهانی و نشر گازهای گل‌خانه‌يی
شاه‌زمان میوندی، رییس اداره‌ی ملی حفاظت محیط زیست افغانستان می‌گوید که این کشور در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه و جهان، مقدار کمی گازهای گلخانهیی را منتشر کرده و در تغییر اقلیم نقشی نداشته است.
نجیب‌آقا فهیم، وزیر دولت در امور رسیدگی به حوادث طبیعی می‌گوید که افغانستان در تغییرات اقلیمی جهان ۰.۰۵ درصد سهم دارد.
عزت‌الله صدیقی، معیین تخنیکی اداره‌ی ملی حفاظت محیط زیست می‌گوید که افغانستان در سال ۲۰۱۳ میلادی 6 هزار و ۲۳۷ گیگا گرام گازهای گل خانه‌یی را منتشر کرده بود که از آن جمله 2 هزار و ۳۹۵ گیگا گرام آن کاربن دای اکساید، ۵۱۹ گیگا گرام آن میتان و ۷۱ گیگا گرام آن گازهای نایترس اکساید بود.
آقای صدیقی می‌افزاید که در سال ۲۰۰۵، افغانستان ۲۸ هزار و ۷۵۹ گیگا گرام معادل کاربن دای اکساید، گازهای گلخانهیی نشر کرده بود که نشان می‌دهد در طول ۱۰ سال نشر گازهای گل خانه‌یی افزایش یافته که عامل آن، انکشاف پروژه‌های معدن، زراعت، ترانسپورت، شهری شدن و تولید زباله‌ها است.
وزارت زراعت می‌گوید که بخش زراعت ۶۴.۳ درصد، تغییر استفاده از زمین و جنگلات ۱۸.۸ درصد و تولید انرژی ۱۶.۲ درصد، پروسس‌های صنعتی و تولید زباله‌ها هریک ۰.۳ درصد در انتشارات گازهای گلخانهیی سهم داشته است.
آسیب‌پذیری افغانستان از تغییرات اقلیمی
شاه‌زمان میوندی، رییس اداره‌ی ملی حفاظت محیط زیست افغانستان می‌گوید با آن که افغانستان در تغییر اقلیم نقش اندک دارد «اما از آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان در برابر تغییر اقلیم شناخته می‌شود».
به گفته‌ی او، دلیل اصلی آسیب‌پذیری افغانستان، وابستگی این کشور به کشاورزی است که با گرم شدن هوا، کم شدن بارندگی، کمبود آب و خشک‌سالی بیش‌ترین ضربه به کشاورزی وارد می‌شود.
نجیب‌آقا فهیم می‌گوید که افغانستان در رأس کشورهای است که از تغییرات اقلیمی بیش‌ترین آسیب را متحمل می‌شود و در جمع سه کشور آسب‌پذیر از این پدیده قرار دارد.
آقای فهیم می‌افزاید که میزان تأثیرپذیری کشورها در برابر تغییرات اقلیمی، بستگی به چند عامل دارد که یکی از عوامل آن میزان وابستگی هر کشور به منابع طبیعی است و کشوری که منابع طبیعی در تولید ناخالص داخلی آن سهم نداشته باشد، کمتر از این پدیده متأثر می‌شود.
به گفته‌ی او، افغانستان که ۸۰ درصد مردم آن به کشاورزی مصروف است و منابع طبیعی در تولید ناخالص داخلی آن سهم قابل ملاحظه‌یی دارد، شدیداً در برابر تغییر اقلیم آسیب‌پذیر است.
دومین گزارش ملی ارتباطات تحت چارچوب کنوانسیون سازمان ملل متحد در تغییر اقلیم نشان می‌دهد که از سال ۱۹۵۰ به این طرف درجه‌ی حرارت در افغانستان به طور اوسط، ۱.۸ درجه سانتی گراد گرم شده است. عزت‌الله صدیقی می‌گوید که افزایش درجه حرارت در هر قسمت کشور مختلف است؛ در ساحات جنوبی ۲.۴ درجه سانتی گراد، در مناطق مرکزی و شمالی ۱.۶ الی ۱.۷ درجه، در ساحات سلسله کوه‌های هندوکش یک درجه و در مناطق شرقی ۰.۶ درجه سانتی گراد هوا گرم شده است.
به گفته‌ی صدیقی، نظر به سناریوهای جهانی برای افزایش گازهای گلخانهیی، اگر سناریوی افزایش ۴.۵ درجه سانتی گراد درنظر گرفته شود، درجه‌ی حرارت در افغانستان تا سال ۲۰۵۰ میلادی ۱.۵ درجه و تا سال ۲۱۰۰ میلادی ۲.۵ درجه افزایش خواهد یافت.
آسیب‌های ناشی از تغییر اقلیم در افغانستان چیست؟
شاه‌زمان میوندی می‌گوید که با بلند رفتن درجه‌ی دما، روند فرسایش خاک و صحراگرایی افزایش می‌یابد و یخچال‌های طبیعی ذوب می‌شود که در کوتاه‌مدت به افزایش سیلاب‌ها و در درازمدت به خشکسالی‌های مداوم منجر می‌شود. به گفته‌ی او، به صورت مشخص تغییرات اقلیمی باعث تأثیرات منفی بالای محیط زیست، منابع طبیعی، میزان حاصل‌دهی محصولات کشاورزی، تشدید حوادث طبیعی از قبیل سیلاب، خشک‌سالی و رانش زمین می‌شود.
عزت‌الله صدیقی می‌گوید که تغییر اقلیم تأثیرات چون افزایش درجه‌ی حرارت، افزایش شدید بارندگی منجر به سیلاب، کاهش بارندگی، افزایش حوادث طبعی، کاهش منابع آبی، تخریب زمین‌ها، کاهش منابع غذایی، افزایش امراض هم در نبابات و انسان‌ها، گرمایش شدید در تابستان و سرمایش شدید هوا در زمستان، از بین رفتن تنوع حیات را در پی دارد.
نجیب‌آقا فهیم می‌گوید که تغییر اقلیم باعث گرم شدن هوا و تغییر شکل بارندگی در افغانستان شده است که در حال حاضر کوه‌های افغانستان که در گذشته پوشیده از برف بود، حالا خشک و خالی از برف است.
او با اشاره به این که یخچال‌های طبیعی افغانستان آب شده، می‌گوید:«وقتی که برف نباشد، جای برف را باران می‌گیرد. حتا اگر بارندگی دو برابر شود، کارکرد برف را ندارد. برف به تدریج آب و جذب زمین می‌ِشود. صفره‌های آب‌های زیرزمنیی تغذیه می‌شود. رودخانه‌های خروشان در افغانستان، حاصل ذوب شدن تدریجی برف‌های زمستانی بود.»
آقای فهیم می‌افزاید که مردم افغانستان با آب شدن یخچال‌های طبیعی با مشکلات متعدد مواجه می‌شوند و همچنان بندهای طبیعی ممکن است از اثر آب شدن دیوارهای یخی آن‌ها، همانند بند طبیعی در پنجشیر فرو بریزد. فهیم می‌افزاید که پوشش گیاهی در افغانستان نابود شده، صحراها گسترش یافته و بیابان‌ها وسعت یافته که گسترش بیابان‌ها و صحراگرایی یکی از خطرهای جدی است.
خشک‌سالی
خشک‌سالی یکی از تأثیرات تغییر اقلیم است که افغانستان در حال حاضر از آن متاثر شده است. به گفته‌ی فهیم، بارندگی در اثر تغییرات اقلیمی در شمال، غرب و مرکز افغانستان کاهش یافته است و ۲۰ ولایت تحت تأثیر خشک‌سالی قرار دارد.
او می‌افزاید که به اثر خشک‌سالی، سال گذشته «تمام چراگاه‌ها و کشاورزی للمی» و بخش اعظم کشاورزی عادی در افغانستان از بین رفته و ۵۰ درصد مواشی در کشور کاهش یافته است.
به گفته‌ی فهیم، ولایت بادغیس که در گذشته به داشتن چشمه‌سارها، باغ‌های للمی پسته، کشاورزی و چراگاه‌ها مشهور بود، سال گذشته از اثر خشک‌سالی، تنها از ولسوالی‌های این ولایت ۱۳ هزار خانواده به مرکز بادغیس مهاجر شده‌اند. همچنان از ولسوالی‌های هرات ۲۱ هزار خانواده به مرکز هرات مهاجر شده‌اند.
او همچنان می‌گوید که در اثر تغییرات اقلیمی خطر مهاجرت میلیونی محتمل است و در حال حاضر بیشتر از ۲۰۰ هزار نفر به دلیل خشک‌سالی در افغانستان مهاجر شده‌اند.
وزیر دولت در امور رسیدگی به حوادث طبیعی می‌گوید که ولایت‌های نیمروز، زابل، ارزگان و برخی ولایات دیگر با مشکل آب آشامیدنی مواجه‌اند و هفته‌ی گذشته مردم ولسوالی چخانسور ولایت نیمروز به این وزارت یک ماه مهلت داده و هشدار داده که در صورت عدم تأمین آب آشامیدنی به کوچ دسته‌جمعی دست می‌زنند.
مناطق و نوع آسیب
دومین گزارش ملی ارتباطات تحت چارچوب کنوانسیون سازمان ملل متحد در تغییر اقلیم نشان می‌دهد که در نتیجه‌ی تغییر اقلیم در افغانستان، صحراگرایی در سال‌های آینده در ولایت‌های قندهار و فراه افزایش می‌یابد.
همچنان در ولایت‌های کنر و نورستان روی جنگل‌ها و تنوع حیات تأثیر می‌گذارد. جبهات گرم و شدید در ولایت‌های جوزجان، سرپل، بلخ، سمنگان، قندوز، تخار و بدخشان زیاد خواهد بود. تأثیرات صحی و شیوع امراض در ولایت‌های بغلان، بدخشان، سمنگان و تخار افزایش می‌یابد. عدم مصوونیت غذایی در سراسر افغانستان به ویژه در سطوح مرتفع مناطق مرکزی چون ولایت‌های بامیان و دایکندی بیشتر می‌شود. ولایت‌های جنوبی و غربی با کاهش و کمبود شدید آب مواجه خواهد شد.
تغییر اقلیم و تأثیرات ناشی از آن در افغانستان یک هشدار جدی است. شاه‌زمان میوندی در این رابطه می‌گوید: «تغییر اقلیم می‌تواند بدون در نظر داشت جنسیت، قومیت، مذهب، نژاد و تمایلات سیاسی هر فرد را در تمام کشور متأثر سازد. از این رو تغییر اقلیم یک تهدید جدی و بی‌مثال نه تنها در سطح ملی، بلکه در سطح منطقه و بین‌المللی میباشد.»
افغانستان و نیاز مالی برای مبارزه با تغییر اقلیم
شاه‌زمان میوندی می‌گوید حکومت افغانستان نیاز دارد که برای مبارزه با چالش‌های برخاسته از تغییر اقلیم، برنامه‌ی روشن داشته باشد و موجودیت ارقام معتبر و دانش لازم در مورد اثرات ناگوار تغییر اقلیم برای برنامه‌ریزی یک امر ضروری است.
او می‌افزاید که در این رابطه، مشکلات اساسی چون؛ عدم دست‌رسی به اطلاعات و معلومات لازم، کیفیت پاین آمار و ارقام مرتبط به تغییر اقلیم، عدم هماهنگی در اشتراک‌گذاری معلومات و ارقام، ظرفیت پایین برای برنامه‌ریزی و هماهنگی فعالیت‌ها، ظرفیت پایین نهادی و اراده ضعیف نهادهای دولتی و سکتور خصوصی وجود دارد.
میوندی تأکید دارد که پیشرفت‌های نیز در میکانیزم‌ها و شیوه‌های برنامه‌ریزی صورت گرفته است که در بخش اسناد راهبردی چند سند تهیه و تدوین شده است.
جامعه جهانی چندین میکانیزم مالی را برای کمک به کشورهای در حال توسعه ایجاد کرده است. این کمک‌ها در واقع جبران خساراتی است که کشورهای توسعه‌یافته و عاملان اصلی تغییر اقلیم به کشورهای در حال توسعه می پردازند تا نشر گازهای گل خانه‌یی کاهش یابد و برنامه‌های سازگار با مشکلات برخاسته از تغییر اقلیم راه‌اندازی شود.
میوندی می‌افزاید که افغانستان تا حدودی این کمک‌ها را جلب کرده است، اما با وصف چالش‌ها این کمک‌ها بسیار اندک است. به گفته‌ی او، افغانستان از سال ۲۰۲۰ تا سال ۲۰۳۰ جهت سازگاری و کاهش‌دهی اثرات تغییر اقلیم به ۱۷.۴ میلیارد دالر ضرورت دارد: «در نظر است که بخش عمده‌ی این کمک‌ها از طریق صندوق سبز اقلیم که تمویل کننده‌ی جهانی موضوعات مرتبط به تغییر اقلیم است، فراهم شود. در سال جاری سه پروژه از سوی افغانستان به ارزش ۸۳ میلیون دالر امریکایی تکمیل و به صندوق سبز ارسال شده است. تکمیل این پروژه‌ها دو سال را در بر گرفت. در صورت ادامه‌ی وضعیت فعلی، بیش از ۴۰۰ سال زمان دربر خواهد گرفت تا افغانستان به ۱۷.۴ میلیارد دالر دست یابد.»
او از نهادهای اکادمیک خواست که دولت افغانستان را در راستای گرفتن کمک‌های جهانی همکاری کند.
نجیب‌آقا فهیم می‌گوید که باید راه‌های استفاده از کمک‌ها و پول‌های کنوانسیون‌ها و میکانیزم‌های بین‌المللی در راستای مبارزه با تغییر اقلیم جست‌وجو و از این پول‌ها استفاده شود.
همچنان حکومت افغانستان نیز از بودجه‌ی ملی خود برای موضوعات تغییر اقلیم مصرف کرده است. براساس ارزیابی اداره‌ی حفاظت محیط زیست، از سال ۲۰۱۳ الی ۲۰۱۵ سالانه حدود ۱۰۰ میلیون دالر امریکایی روی پروژه‌های که به صورت مستقیم به سازگاری با تغییر اقلیم و کاهش اثرات ناگوار آن ارتباط دارد، مصرف شده است.
راه حل چیست و چه باید کرد؟
اداره‌ی حفاظت از محیط زیست می‌گوید که با توجه به وضعیت کنونی ناشی از تغییر اقلیم که نیاز فوری به اقدامات صریح و بی‌سابقه وجود دارد، باید تلاش‌ها بیشتر شود و مبارزه با تغییر اقلیم نیازمند کار مشترک و سهم‌گیری همهی مردم است.
شاه‌زمان میوندی تأکید دارد که مبارزه با این چالش بزرگ از سوی یک نهاد، کار دشوار و حتا ناممکن است و می‌طلبد که در این راستا تلاش جمعی صورت گیرد.
نجیب‌آقای فهیم می‌گوید در حالی‌که برگشت‌پذیری تغییر اقلیم ممکن نیست، تنها راه مقابله با آن، سازگاری است. به گفته‌ی او، سازگاری به سه اصل؛ دانش، تکنالوژی و سرمایه نیاز دارد. اما افغانستان در هر سه بخش با مشکل مواجه است.
او با اشاره به این که آسیب‌های ناشی از تغییر اقلیم مرز نمی‌شناسد و همه را تهدید می‌کند، تأکید دارد که برای مبارزه به تغییر اقلیم سهم‌گیری همه و وحدت ملی نیاز است تا بقای ما در این سرزمین حفظ شود.