به دنبال امضای تفاهم‌نامه‌ی استراتژیک بین شورای امنیت ملی افغانستان و دبیرخانه‌ی شورای امنیت ملی ایران، تحلیل‌گران می‌گویند عملی کردن مواد این تفاهم‌نامه در شرایط کنونی امکان ندارد. این تفاهم‌نامه زمانی امضا شد که مقام‌های امریکایی بر امضای موافقت‌نامه‌ی امنیتی با افغانستان تاکید می‌کنند، ولی دولت افغانستان گفت‌وگو بر سر این موافقت‌نامه را به حالت تعلیق در آورده است. ایران با حضور نیروهای بین‌المللی در افغانستان مخالف است و برای جلوگیری از امضای توافق‌نامه‌ی همکاریهای استراتژیک بین افغانستان و امریکا تلاش کرده است.
شاه حسین مرتضوی، روزنامه‌نگار و آگاه مسایل سیاسی می‌گوید که حکومت افغانستان از این طریق می‌خواهد فشار بیشتری بر ایالات متحده امریکا وارد کند: «این موافقت‌نامه بیش‌تر یک پیام سیاسی است که مخاطبش امریکا است. آقای کرزی با این تفاهم‌نامه خواست نشان دهد که ما می‌توانیم با دشمنان درجه‌یک امریکا نیز هم‌کار شویم، در صورتی که امریکا با ما هم‌کاری نکند». با وجود انتقاد صریح مقام‌های ایران از حضور نیروهای امریکایی در افغانستان، مقام‌های حکومت هم‌واره گفته‌اند که ایران در ده سال اخیر در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی با افغانستان هم‌کار بوده است.
همکاریهای انتظامی و امنیتی
در متن تفاهم‌نامه‌ی افغانستان و ایران آمده است که دو کشور در زمینه‌های انتظامی هم‌کاری می‌کنند. انتقال تجارب و آموزش نیروهای انتظامی، هم‌کاری و انتقال تجارب در مبارزه با تروریسم و جرایم سازمان یافته و هم‌چنین برگزاری رزمایش‌های مشترک انتظامی برای مبارزه با تروریسم و مواد مخدر از جمله این هم‌کاری‌ها خوانده شده است. اما آگاهان مسایل نظامی می‌گویند که عملی کردن چنین تعهداتی عملا ناممکن است.
جنرال عتیق‌الله امرخیل، کارشناس مسایل نظامی می‌گوید، ایالات متحده‌ی امریکا اجازه نخواهد داد تا ایران و افغانستان در موجودیت نیروهای امریکایی، دست به رزمایش مشترک بزنند یا افغانستان اطلاعات انتظامی خود را با ایران که مخالف امریکا است، شریک کند. آقای امرخیل می‌گوید: «امریکا در مسئله‌ی افغانستان بی‌تفاوت نیست. طوری نیست که افغانستان هرچه بخواهد، بتواند آن را انجام دهد». به باور آقای امرخیل، امریکا در مدت یازده سال گذشته در عرصه‌ی نظامی و امنیتی افغانستان سرمایه گذاری کرده است. او می‌گوید در حال حاضر تجهیزات و تمام مصارف اردوی ملی افغانستان از سوی امریکا تامین می‌شود و در چنین صورتی شریک کردن اطلاعات و همکاریهای انتظامی عملا ناممکن است.
مبارزه با تهدیدهای مشترک؟
براساس متن تفاهم‌نامه‌ی استراتژیک افغانستان و ایران دو کشور توافق کرده‌اند تا با تهدیدات مشترک مبارزه کنند. تفاهم‌نامه گفته است که دو کشور با در نظرداشت تهدیدات مشترک و لزوم هم‌کاری برای حفظ امنیت دو کشور، با هم هم‌کاری می‌کنند.
اما آگاهان می‌گویند هم‌کاری در مبارزه با تهدیدات مشترک عملا مفهومی ندارد؛ زیرا نیروهای بین‌المللی و به خصوص امریکا در یازده سال اخیر با پول و نیروی انسانی از افغانستان دفاع کرده‌اند. آقای مرتضوی می‌گوید، القاعده و طالبان دشمنان افغانستان اند، در حالی که ایران برای منافع خود با گروه طالبان هم‌کاری می‌کند: «بیشترین مشکل ایران به خاطر تبعیض علیه اقلیت‌های کرد و بلوچ و عرب و آذری است. در حالی که ما با پدیده‌ی طالبانیزم و القاعده قرار داریم. [در 12 سال اخیر] هیچ‌وقت ایران در برابر القاعده و طالبان موضع نداشته، هیچ‌وقت موضع این‌ها (طالبان) را ملاها و مجتهدانش حرام اعلام نکرده و حملات انتحاری را نیز محکوم نکرده‌اند. بنابراین، ما دشمن مشترک با ایران نداریم».
آقای امرخیل نیز می‌گوید، ایران طالبان را حمایت می‌کند و به این گروه سلاح و مهمات می‌دهد. به باور تحلیل‌گران دو کشور تنها در عرصه‌ی مبارزه با مواد مخدر می‌توانند هم‌کاری داشته باشند. این آگاه مسایل نظامی می‌گوید، برگزاری رزمایش مشترک نظامی ایران و افغانستان در پهلوی نیروهای نظامی ایالات متحده، امکان ناپذیر نیست.
متحدان ضعیف به جای هم‌کاران قوی
آگاهان مسایل سیاسی می‌گویند امضای چنین تفاهم‌نامه‌ای با ایران، ایالات متحده‌ی امریکا را از ادامه‌ی کمک به افغانستان دل‌سرد می‌کند. جامعه‌ی جهانی تعهد کرده است که با ادامه‌ی کمک‌های مالی، حکومت و نیروهای امنیتی افغانستان را حمایت می‌نمایند.
حمیدالله فاروقی، استاد دانشگاه کابل می‌گوید، ایران و سایر کشورهای منطقه حتا هند، توانایی حمایت مالی از افغانستان را ندارند. آقای فاروقی می‌گوید اردوی ملی افغانستان توسط ایالات متحده‌ی امریکا تمویل و تجهیز می‌شود و امکان شریک کردن معلومات نظامی با ایران ممکن است منجر به قطع این کمک‌ها شود. فاروقی گفت: «ممکن تضاد منافع به ترتیبی شود که افغانستان از همکاریهای جامعه‌ی جهانی بهره‌مند نشود و از طرف دیگر هم‌سایه‌های ما توانایی، کفایت و علاقه‌ای برای حمایت از نیروهای امنیتی ما ندارند». این آگاه مسایل سیاسی می‌گوید، حکومت افغانستان با سیاست‌های گنگ و چند‌پهلو، اعتماد جامعه‌ی جهانی را از دست داده و با هم‌سایه‌هایی نزدیک شده که افغانستان را «یک کشور اشغال شده» می‌خوانند. به باور آقای فاروقی، کشورهای همسایه‌ی افغانستان نه تنها قادر به هم‌کاری با افغانستان نیستند، بلکه بارها به خاک افغانستان تجاوز کرده‌اند و با حمایت از گروه‌های شورشی، تلاش کرده‌اند اهداف خود را در افغانستان به دست آورند.
این تفاهم‌نامه در سفر اخیر رییس جمهور کرزی و هیأت هم‌راه او به ایران امضا شد. در پای این سند، امضاهای رنگین دادفر سپنتا، مشاور امنیت ملی افغانستان و سعید جلیلی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران دیده می‌شود.