کرزی و احمدی نژاد

رابطه ایران و افغانستان در دوران حامد کرزی و احمدی نژاد

 

داوود ناجی

بی بی سی

به همان پیمانه که در دوره محمود احمدی نژاد، رابطه ایران با جهان و بویژه غرب، تنش آلود و رو به کاهش بود، رابطه افغانستان در دوران حامد کرزی با همسایه ها، کشورهای منطقه، غرب و آمریکا گسترده و تنگاتنگ بود. مدیریت این رابطه گسترده و پیچیده، از مهم ترین چالشهای دولت افغانستان و شخص آقای کرزی در همه سالهای زمامداری او بوده است.

دشواری مدیریت این رابطه‌ها زمانی بصورت ملموس تری قابل درک می‌شوند که در نظر بگیریم شماری از این کشورها، درحالی که با افغانستان رابطه داشته و دوست بوده اند، با یکدیگر خصومت داشته و هریکی به شدت سعی داشته نفوذ دیگری را در افغانستان به کمترین حد ممکن برسانند.

کم نیستند شماری از تحلیلگران سیاسی که معتقدند بحران کنونی افغانستان عوامل منطقه ای و جهانی دارد و این کشور میدان نبرد، آمریکا_ ایران و هند و پاکستان است. اما با همه اینها، رابطه ایران و افغانستان در این سالها عادی بود و هردو طرف سعی کردند این رابطه را تا آنجایی که ممکن است به‌دور از تنشهای جدی نگهدارند.

به‌رغم این برخورد محتاطانه دوطرف، گاهی مسایلی هم پیش آمد که سبب سردی روابط تهران کابل در مقاطعی هرچند کوتاه شد. بررسی این رخدادها نوع رابطه ایران و افغانستان را بخوبی نشان می‌دهد و مشخص می‌کند که دو کشور چه نگرانی‌هایی از همدیگر دارند و مشخصا ایران چه ابزارهایی برای اعمال فشار بر افغانستان دارد.

مذاکرات ایران و طالبان و پرسش بی پاسخ

حدود یکماه قبل، خبرگزاری فارس نوشت که هیاتی از گروه طالبان به ریاست سید طیب آغا با مقامات ایران در تهران دیدار کرده است. درحالی که دولت افغانستان و بویژه حامد کرزی همیشه از رابطه مستقیم کشورهای خارجی با گروه طالبان خشمگین شده است و بارها به مقامات آمریکایی به دلیل تماس آنها با طالبان بدون در جریان گذاشتن مقامات افغان، با شدید ترین لحن اعتراض کرده است.

اما انتشار خبر دیدار مقامات ایران با طالبان، سبب نشد آقای کرزی واکنش تندی نشان دهد. تنها واکنشی که دیده شد این بود که سخنگوی وزارت خارجه افغانستان خواستار توضیح رسمی ایران در این مورد شد. هیچ پاسخ رسمی از سوی ایران در این رابطه داده نشد. تنها واکنشی که ایران نشان داد این بود که رحمت الله آزاده، مسئول دفتر مطبوعاتی سفارت ایران درکابل، دیدار طالبان با مقامات جمهوری اسلامی را رد کرد.

برخورد توام با مدارای دولت افغانستان در قبال ایران پیش از این نیز دیده شده است. مثلا بارها فرماندهان ارشد ناتو و آمریکایی اعلام کرده اند که ایران به شورشیان طالبان آموزش می‌دهد و پول و سلاح در اختیار آنها قرار می‌دهد. اما دولت افغانستان حد اقل در اظهارات رسمی خود همیشه با این مساله با اغماض برخورد کرده اند.

کارشناسان مسایل سیاسی معتقدند که دولت افغانستان همواره سعی کرده است مشکلاتی که با پاکستان دارند کافی است و محتاط باشند که در جبهه دیگری درگیر نشوند.

از آن طرف ایران نیز با آنکه نیروهای خارجی در افغانستان را اشغالگر خوانده، اما همواره گفته است که از روند بعد از بن در افغانستان حمایت می‌کند و عملا نیز در برنامه‌های بازسازی مشارکت کرده است.

استیضاح اسپنتا و تنش میان قوا

در سال ۲۰۰۷ به دنبال خروج گسترده مهاجران افغان از ایران، مجلس نمایندگان اکبر اکبر وزیر امور مهاجرین و دادفرسپنتا وزیر خارجه آن زمان را استیضاح کرد.

آقای اکبر سلب صلاحیت شد، رای گیری آقای اسپنتا جنجالی شد و حامد کرزی آن را به دادگاه عالی ارجاع داد و دادگاه عالی رای به ابقای آقای اسپنتا در سمت وزیر خارجه داد. اما این اقدام سبب شد رابطه مجلس و آقای کرزی تنش آلود شود. رابطه که تا آخر دست‌کم در مورد وزیر خارجه، بهبود نیافت.

این رخداد نشان می‌دهد که روابط ایران و افغانستان تنها به مسایل و اقدامات سیاسی محض محدود نمی شود، بلکه مسایلی زیادی است که بر روابط دو کشور تاثیر مستقیم و غیر مستقیم دارد. شاید برای مقامات ایران قابل تصور نبود که اقدام آنها مبنی بر خروج شماری از مهاجران افغان، بحرانی خلق کند که رابطه میان قوای سه‌گانه در افغانستان را متاثر کند. اما پیچیدگی روابط میان دو کشور نشان داد که چنین نیز می‌شود.

سوخت مورد نیاز ناتو از مسیر ایران؟

سال ۲۰۱۱ صدها تانکر سوخت تاجران افغان چند هفته در مرز ایران متوقف شدند. زمستان بود و در افغانستان نیاز به سوخت شدید. کار به جایی کشید که افغانستان هشدار داد که اگر ایران بزودی این تانکرها را آزاد نکند، در تجارت و ترانزیت خود با ایران تجدید نظر خواهد کرد.

ایران می گفت می خواهد مطمئن شود، سوخت این تانکرها در اختیار نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان قرار نمی گیرد. سرانجام ایران مطمئن شد یانه مشخص نشد، اما تانکرها رها شدند و روابط به حالت عادی بازگشت.

این اقدام ایران نیز حد اقل چند هفته، قیمت سوخت در افغانستان را افزایش داد و سبب بالا رفتن نارضایتی های مردم شد.

پول نقد در هواپیما

در اکتبر سال ۲۰۱۰ روزنامه نیورک تایمز گزارش داد که ایران پول نقد به دفتر حامد کرزی می‌دهد. سفارت ایران در کابل این گزارش را قویا رد کرد و آن را “کذب محض و توهین آمیز” خواند. اما حامد کرزی تائید کرد که ایران سالها به دفتر او پول نقد داده است. و چندی پیش وقتی پرداخت پول نقد از سوی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا سیا به دفتر آقای کرزی مطرح شد، رئیس جمهوری افغانستان آنرا نیز تائید کرد. آقای کرزی گفت ایران هم قبلا به دفتر او پول می‌داد که پس از امضای توافقنامه استراتژیک با آمریکا، پرداخت این پول از سوی ایران قطع شده است.

نگرانی‌های متقابل

ایران هیچگاه نگرانی خود از حضور نیروهای غربی و رابطه تنگاتنگ آمریکا و افغانستان را پنهان نکرده است. مقام های ایرانی همواره تاکید کرده اند که غرب و آمریکا با فرهنگ منطقه بیگانه است و نمی تواند مساله افغانستان را حل کند. جمهوری اسلامی هرچند در سالهای گذشته هیچگاه بصورت جدی برای میانجیگری بین طالبان و دولت افغانستان پا پیش نگذاشته ولی همیشه تاکید کرده است که افغانستان را باید به خود افغانها گذاشت و نیز تاکید کرده‌اند که افغانستان نیازمند روابط نیکو و مستمر با همسایه‌ها و منطقه است. نه با غرب.

متقابلا کابل نیز فعالیت های ایران بویژه نفوذ فرهنگی ایران در افغانستان را چالش جدی برای خود می‌بیند. دو روز پیش راه پیمایی گرامیداشت “روز قدس” در کابل برگزار شد. چیزی که در فرهنگ سیاسی افغانستان سابقه نداشته و در سالهای اخیر رایج شده است.

همچنین برخی از مقام های افغان در مواردی از حمایت مالی ایران از شماری از رسانه های آزاد ابراز نگرانی کرده اند و به نظر می‌رسد دولت با دقت تمام، فعالیت های فرهنگی ایران را زیر ذره بین دارد.

با همه این فراز و فرودها، حامد کرزی یکی از مهمانان مراسم تحلیف حسن روحانی بود. حضور آقای کرزی در این مراسم به معنی تاکید دو کشور بر روابط حسنه و نیکو است. اما به نظر می‌رسد روابط دو کشور کماکان زیر سایه هرکدام از آنها با غرب و آمریکا، باقی خواهد ماند.

 تغییر در رویکرد دولت جدید ایران به غرب یا ادامه سیاست کنونی و همچنین مشخص شدن چگونگی حضور نظامی آمریکا و غرب در افغانستان، از عناصری است که بدون شک روابط دو کشور همسایه را متاثر خواهد کرد.

رفقای پیشین آقای کرزی

جورج دبلیو بوش رئیس جمهوری پیشین آمریکا، سید محمد خاتمی و محمود احمدی نژاد، روسای جمهوری اسلامی ایران، ژنرال پرویز مشرف و آصف علی زرداری روسای جمهوری پیشین پاکستان، دیمتری مدودف رئیس جمهور پیشین روسیه و هو جین تائو، رئیس جمهور پیشین چین، همه کسانی هستند که روزگاری هرکدام همتای آقای کرزی بودند. نوبت هرکدام سرآمد و جای و جایگاه به دیگری دادند.

پس از نزدیک به دوازده سال سکان داری قدرت حامد کرزی، در کابل نیز آمادگی ها برای برگزاری انتخاباتی که جانشین آقای کرزی را مشخص خواهد کرد، شروع شده است.

دیدگاه‌های شما

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *