همزمان با برگزاری پنجمین دور از مذاکرات نمایندهی ویژه امریکا برای صلح افغانستان با طالبان و برگزاری نشست مسکو، نگرانیها در خصوص سرنوشت زنان افغان نیز جدیتر شده است. دهها زن در نقاط مختلف این کشور از جمله کابل پایتخت در گردهمآییهایی خطوط سرخ شان را در خصوص مذاکره با طالبان مطرح کردهاند.
فعالان حقوق زن در افغانستان در روزهای اخیر واکنشهای گستردهای را در قبال مذاکرات جاری میان زلمی خلیلزاد، نمایندهی ویژه امریکا برای صلح افغانستان و هیأت طالبان در قطر نشان داده و نسبت به آیندهی زنان نیز ابراز نگرانی کردهاند.
نگرانی زنان در خصوص مذاکره با گروه طالبان پس از آن بیشتر شده است که نقش آنان در نشستهایی که تاکنون انجام شده، کمرنگ دیده میشود. علاوه بر این، حد و مرزهایی را که شیر محمد عباس استانکزی از آدرس طالبان در نشست مسکو در خصوص زنان مطرح کرد، خاطرات دوران تاریک امارت اسلامی طالبان را یکبار دیگر در ذهن زنان افغان تازه کرده است.
هرچند همواره در نشستهای مختلف از نقش زنان در روند صلح در حد حرف و سخن یادآوری شده است، اما در روزهای اخیر صدها زن افغان در نقاط مختلف کشور در حرکتهای اعتراضی شرکت کردهاند که مطالبات مشخص در خصوص تضمین حقوق اساسی زنان دارد.
حضور زنان در میز مذاکره
مذاکرات صلح افغانستان با طالبان پس از آن جدی شده است که در چند ماه گذشته زلمی خلیلزاد برای پنجمین بار با نمایندگان گروه طالبان دیدار کرده است. پنجمین نشست این مذاکرات در روزهای اخیر در قطر در جریان است.
علاوه بر این، عدم حضور چشمگیر زنان در نشست مسکو که میان شماری از رهبران سیاسی افغان و نمایندگان گروه طالبان برگزار شد، به نگرانی زنان از عدم حضور شان در روند گفتوگوهای صلح شدت بخشید؛ نشستی که در آن تنها دو زن حضور داشتند.
در 15 ماه دلو سال جاری شبکه زنان افغان با نشر اعلامیهی شش فقرهای به نشست مسکو واکنش نشان داد. در سومین فقرهی اعلامیهی این شبکه آمده است که زنان افغان باید در میز مذاکرات حضور فعال داشته باشند.
شبکه زنان افغان استدلال میکند که زنان باید حضور معنادار در مذاکرات صلح داشته باشند و «حضور زنان در مذاکرات صلح نباید به احزاب سیاسی محدود شود. زنان باید بهصورت واقعی و با معنا در مذاکرات شرکت کنند.»
ده روز پس از آن شماری از فعالان حقوق زن نیز در پارک شهرنو کابل گردهم آمده و خواهان سهیم شدن زنان در روند گفتوگوهای صلح شدند. این زنان با شعار «زنان به عقب بر نمیگردند» اعلام کردند که در تلاش ایجاد کمیتهای برای گزینش چهل زن هستند تا این زنان بتوانند در نشست نمایندگان امریکا و طالبان شرکت کنند.
در اول حوت سال جاری سیما سمر، رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان نیز در یک نشست خبری در کابل خواهان حضور معنادار زنان در روند صلح شد. او گفت که اشتراک مردم بهخصوص اشتراک معنادار زنان در روند صلح ضرور است، به این مفهوم که هم تعداد زنان زیاد شود و هم این زنان از زمان پلانگذاری برای مقدمات روند صلح تا تمام مراحل تطبیق موافقتنامهی صلح دخیل باشند.
اجماع ملی زنان افغان نیز خواهان سهیم شدن زنان در روند صلح است. زهره یوسف، مشاور بانوی اول افغانستان در دهم حوت سال جاری در یک نشست خبری در مرکز رسانههای حکومت در مورد تلاشهای اجماع ملی زنان صحبت کرد و گفت که زنان باید در مذاکرات صلح صدای خود را داشته باشند و زنان اکنون در مقطعی قرار دارند که دیگر هیچکس نمیتواند صدای شان را خاموش سازد و یا از آنان نمایندگی کند.
«حقوق اساسی ما را تأمین کنید»
فراتر از حضور زنان در مذاکرات صلح، فعالان حقوق زن در بحثهای شان استدلال کردهاند که صلح باید حقوق اساسی زنان افغان را نیز تأمین کند. استدلال این زنان این است که گروه طالبان در دوران امارت اسلامی زنان را از دسترسی به حقوق اساسی شان محروم کرده بودند.
در شش حوت سال جاری شبکه زنان افغان در واکنش به برگزاری نشست قطر میان نمایندهی ویژه امریکا و نمایندگان طالبان اعلام کردند که «بهخاطر راضی ساختن طالبان، افغانستان نباید تعهدات خود نسبت به مقررات قوانین بینالمللی و منطقهای و قوانین ملی که محافظ و متضمن حقوق اساسی زنان افغانستان است، را تعدیل نموده و یا به تعلیق درآورد.»
در بخشی از این اعلامیه گفته شده است که در یکونیم دههی گذشته، زنان شهری و روستایی افغانستان بهگونهی متحد جنبش ملی را برای آزادی و دستیابی به حقوق بشری شان ایجاد کردهاند و «این جنبش مبارزات انفرادی، کارهای انکشافی، مشارکت سیاسی، پیشرفت فردی از طریق اشتغال، تعلیم و تربیه، وزرش و هنر را در بر میگیرد.»
در اعلامیهی این شبکه در واکنش به نشست مسکو نیز از مردان خواسته شده است که در مورد حقوق زنان علناً صحبت کنند و «مردانی که در این مذاکرات شرکت میکنند، باید این را واضح سازند که حقوق زنان به هیچ عنوان مورد معامله قرار نمیگیرد.»
در فقرهی پنجم این اعلامیه آمده است: «افغانستان در حال حاضر یک کشور اسلامی است و زنان افغان با درنظرداشت فرهنگ و آداب اسلامی زندگی میکنند. نیازی نیست که زندگی زنان دوباره مورد تحلیل و تفسیر قرار گیرد.»
نظام سیاسی را تغییر ندهید
دوران امارت اسلامی طالبان تاریکترین دوره برای زنان افغان بوده است. طالبان زنان را از رفتن به مکتب و کار منع کردند و حتا رفتن زنان به بیرون از خانه بدون محرم شرعی آنان جواز نداشت. اما پس از سقوط رژیم طالبان نظام جمهوری زمینه را برای حضور فعال زنان در عرصههای مختلف فراهم کرد.
زنان افغان استدلال میکنند که نظام کنونی در هژده سال اخیر زمینه را برای توانمندشدن زنان فراهم کرده است. شبکه زنان افغان به این باور است که «ادارات عامه برای زنان زمینه استخدام، تحصیلات، مهارتهای مسلکی، پایین آوردن مرگ و میر مادران و امنیت نسبی را فراهم کردهاند.»
این شبکه در اعلامیهای در هفته نخست ماه حوت گفته است: «مذاکرات صلح نباید به قیمت سیستم نوپای دموکراسی تمام شود و تجزیهی ادارات دولتی مانند وزارتخانهها میان جناحهای مختلف برای زنان افغان قابل قبول نمیباشد.»
همزمان با شدت گرفتن مذاکرات صلح، تشکیل حکومت موقت بهعنوان یکی از راهحلهای جنگ جاری میان دولت افغانستان و طالبان مطرح شده است. در نشست مسکو نیز برخی از اشتراک کنندگان تشکیل حکومت موقت را پیشنهاد کردند.
هرچند حکومت افغانستان با طرح تشکیل حکومت موقت شدیداً مخالفت کرده است اما زنان افغان نیز استدلال میکنند که تعلیق قانون اساسی افغانستان برای رسیدن به صلح با طالبان گره مشکل را باز نمیکند.
در نهم حوت سال جاری نیز بیش از سه هزار و پنج صد زن از 34 ولایت افغانستان در گردهمآیی زیرنام «جنگ بس است» در خیمه لوی جرگه مخالفت شان را با ایجاد حکومت موقت اعلام کردند.
آتشبس فوری
گردهمآییها و اعلامیههای تشکلهای زنان برقرای یک آتشبس فوری را سرآغاز رسیدن به صلح در افغانستان میدانند. شبکه زنان افغان طرفین جنگ در افغانستان را به برقراری آتشبس فراخوانده و استدلال کرده است که برقراری این آتشبس راه را برای تغییر واقعی در رفتار طرفین جنگ در مناطق مربوطهی شان هموار سازد.
زنان افغان استدلال میکنند که طالبان باید زمینه را برای بازشدن مکاتب بسته در ساحات تحت کنترل شان فراهم کرده و به بیجاشدن اجباری مردم، اعمال خشونت بدون قید و شرط بر غیرنظامیان، و سنگسار زنان و مردان پایان دهند.
در اعلامیهی مورخ 15 دلو شبکه زنان آمده است: «ما زنان افغان باورمندیم که جنگهای چهار دههای افغانستان هیچ برندهای نداشته است و هیچ مردی نباید بهخاطر خشونتها و ویرانیهای به جا مانده مفتخر باشد. تنها در صورت بهوجود آوردن یک آتشبس فوری که منجر به صلح دوامدار گردد، میتواند شما را مفتخر سازد.»
اجماع ملی زنان نیز در تالار لوی جرگه با صدور قطعنامهای از دولت افغانستان، طالبان و سایر گروههای مسلح مخالفت دولت خواست که جنگ را «فوراً قطع کنند و آتشبس بدون قید و شرط اعلان کنند.»
اجماع ملی زنان افغانستان حرکتی است که از ماه اسد سال جاری راهاندازی شده است و تاکنون برنامههای این اجماع در 34 ولایت برگزار شده است. مهمترین بُعد این اجماع تنوع افکار و پیشنهادات زنان در راستای صلح خوانده میشود.
مرجان متین، عضو کمیتهی رهبری اجماع ملی زنان به اطلاعات روز گفت که برای زنان در مناطق شرق و جنوب افغانستان نظر به شرایط جغرافیایی و ناامنی موجود، صلح تنها قطع جنگ نظامی است زیرا شوهران و فرزندان این زنان در جنگ کشته و زخمی میشوند.
او گفت که اما برای زنان در مناطق مرکزی افغانستان تعریف صلح متفاوت است و صلح برای زنان در مرکز افغانستان «تأمین عدالت اجتماعی بود و برای تعداد دیگر شان صلح توسعهی انکشاف متوازن.»
اجماع ملی زنان افغان در طی ماهها جلسه و بحث خطوط سرخ شان را نیز برای مذاکره با طالبان تعیین کردهاند. حفظ قانون اساسی و دستاوردهای یکونیم دههی اخیر زنان، ساختارهای سیاسی دولت و مشارکت زنان در هیأتهای مذاکرهکننده و بحثهای مربوط به صلح از خطوط سرخ زنان است.
هرچند رهبران حکومت افغانستان و دیگر مردانی که تاکنون در مذاکرات صلح با طالبان دخیل بودهاند به دفاع از حقوق زنان و عدم بازگشت به گذشته سخن زدهاند اما به نظر میرسد زنان اینگونه نمیاندیشند. زنان فراتر از مسایل مربوط به «حقوق زنان»، حفظ روابط بینالمللی افغانستان، دسترسی مساوی زنان و مردان به عدالت، خلع سلاح افراد مسلح غیرمسئول و پایان دادن به فرهنگ معافیت از مجازات را نیز برای برقراری صلح پایدار و دوامدار لازم میدانند.