یک‌ونیم سال پیش (۲۶ اسد ۱۳۹۶ خورشیدی) محمداشرف غنی، رییس‌جمهوری کشور از وزارت تحصیلات عالی کشور خواست که نصاب تحصیلی دانشگاه‌های کشور را تغییر بدهد. به گفته‌ی آقای غنی، نصاب تحصیلی «جواب‌گوی نیازمندی‌های مملکت، اقتصاد، سیاست، اداره و خواسته‌های نسل نو افغانستان» نیست.
اکنون این سوال مطرح می‌شود که پس از یک سال‌و‌نیم، چه تغییراتی در نصاب تحصیلی دانشگاه‌های کشور به میان آمده است؟
مقام‌های وزارت تحصیلات عالی کشور می‌گویند که نصاب تحصیلی کشور به طور کلی از سطح دیپارتمنت تا به وزارت تحصیلات عالی بازنگری شده و تغییر یافته است. در مقابل شماری از کارشناسان می‌گویند که مسئولان پیشین و فعلی وزارت تحصیلات عالی دنبال عوام‌گرایی است و تغییرات آن‌چنانی در نصاب تحصیلی نیامده است.
محمد فیصل امین، سخن‌گوی وزارت تحصیلات عالی میگوید که نصاب تحصیلی در مطابقت با نیاز و بازار کار جامعه‌ی افغانستان و همسان با جامعه‌ی بین‌الملل تغییر کرده است: «ما تلاش کرده‌ایم که نصاب تحصیلی جدید را در سطح کشور همسان کنیم.»
وزارت تحصیلات عالی در ۲۸ عقرب سال گذشته «اجماع ملی بازنگری نصاب تحصیلی کشور» را برای بهبود وضعیت تحصیلات عالی، به دستور رییس‌جمهوری کشور برگزار کرد. هدف از برگزاری این اجماع، معیاری‌سازی نصاب تحصیلات عالی خوانده شده بود.
پیش از این در سال ۱۳۸۸ خورشیدی نیز یک کمیته به نام «کمیتهی ملی تجدید و انکشاف نصاب» در وزارت تحصیلات عالی ایجاد شده بود. هدف از ایجاد این کمیته نیز، تغییر نصاب تحصیلی گفته شده بود. کمیتهی ملی تجدید و انکشاف نصاب وزارت تحصیلات عالی در سال ۱۳۹۲ خورشیدی کریکولمی را که دارای 52 عنوان درسی است، به دانشگاه‌ها و مؤسسات تحصیلات عالی توزیع کرد، ولی آن نصاب به دلیل غیرمعیاری و به‌روز نبودن آن، نتوانست تطبیق شود.
اقدامات جدید وزارت تحصیلات عالی
وزارت تحصیلات عالی کشور در آخرین اقدامش حدود سه ماه پیش (۱۶ عقرب) برای تغییر نصاب تحصیلی، نشستی با نام «برنامه‌ی ملی بازنگری و انکشاف نصاب‌های تحصیلی» با متخصصانی از نهادهای تحصیلی خصوصی و دولتی برای دو روز برگزار کرد. در این نشست به رشته‌های تکنالوژی طبی، معادن، محیط زیست، قابلگی، پرستاری، صحت عامه، اداره‌ی عامه و مدیریت آموزشی نسبت با رشته‌های دیگر، اولیت داده و فیصله شده بود که این رشته‌ها باید در دانشگاه اضافه شود.
محمد‌فیصل امین میگوید که در این نشست از اضافه‌شدن شماری از رشته‌ها از جمله، حقوق و علوم سیاسی به دلیل اشباع بازار کار آن در کشور، متوقف شده است: «ما به عنوان مثال در چهار سال تحصیلی ۲۸ هزار محصل حقوق فارغ میدهیم که این بازار دیگر مشبوع شده است. به همین دلیل ما ایجاد رشته‌های حقوق و علوم سیاسی را در دانشگاه‌ها کاملا متوقف کرده‌ایم.» به گفته‌ی او، این اولیت‌بندی‌ها با سنجش نیاز جامعه و بازار کار افغانستان از میان ۱۶۵ رشته‌ی تحصیلی صورت گرفته است.
با این حال، دکتر محمدسلیم ساعی، استاد دانشگاه کابل میگوید که این نصاب، سنجش جدی می‌خواهد و در کنار مواردی که وزارت تحصیلات عالی برای تغییر نصاب تحصیلی در نظر گرفته است، باید پیش‌زمینه‌ای مکتب و سطح سواد دانشجویان را نیز مدنظر گیرد: «تغییر نصاب تحصیلی ایجاب می‌کند که رشته‌ها بازارسنجی شود. بعد زیربناها و امکانات سنجیده شود. بعد پیش‌زمینه‌ی مکتب دانشجویان سنجیده شود، بعد از آن ما نصاب تحصیلی را باید تغییر بدهیم. ولی در کشور ما متأسفانه، این‌گونه نیست.»
سخن‌گوی وزارت تحصیلات عالی میگوید که از دیگر اقدام این وزارت هم‌سان‌سازی نصاب‌های تحصیلی در سطح دانشگاه‌های دولتی و خصوصی میباشد. آقای امین می‌افزاید که در نشست برنامه‌ی ملی بازنگری و انکشاف نصاب تحصیلی، فیصله شده است که در تمامی نهادهای تحصیلی یک نصاب واحد درسی تکثیر شود و از این طریق تفاووت‌ها میان نصاب‌های تحصیلی خصوصی و دولتی برداشته می‌شود. او میگوید: «شیوه‌ی هم‌سان‌سازی طوری انجام می‌پذیرد که نمایندگان تمامی دانشگاه‌های کشور را ما در وزارت می‌خواهیم و دیدگاه‌های‌شان را در رابطه با کریکولم درسی می‌گیریم. پس از آن با توافق هم، یک سیستم واحد و کریکولم همسان ایجاد می‌کنیم. بعدا در سال نو تحصیلی ما به استادان وقت میدهیم که در یک دوره‌ی مشخص تحصیلی، این نصاب را تدریس کنند. در این کریکولم چیزی که مهم است، تطبیق مضامین اساسی با کریکولم میباشد و ممد درسی در دانشگاه‌ها اختیاری است.»
سخن‌گوی این وزارت میگوید که در تغییرات به میان آمده، همسانی نصاب تحصیلی کشور با نصاب‌های تحصیلی بین‌المللی در نظر گرفته شده است. او می افزاید که نصاب‌های تحصیلی کشور باید بر اساس و مبنای نیازهای جامعه‌ی بین‌المللی و مطالبات ملی افغانستان ترتیب شود تا فرآوردهای دانش‌آموختگان کشور هم در افغانستان کارایی داشته باشد و هم در خارج از کشور، مطابق نظام بین‌المللی باشد.
آقای ساعی اما میگوید که سطح سواد دانش‌آموزان در افغانستان بسیار پایین است. «شاگردی که از صنف دوازدهم از مکتب افغانستان فارغ می‌شود، بسیار ضعیف‌تر از شاگردی است که در کشورهای دیگر صنف پنجم مکتب را می‌خواند. حالا چطور ما می‌توانیم که یک دوره‌ی چهار یا پنج‌ساله را در نظر گرفته و یک سیستم جدید، مطابق به یک کشور دیگر تدریس کنیم. عملا این موضوع را ما در دانشگاه کابل تجربه کرده‌ایم. ما در ابتدا درس را بسیار به سطح بالا شروع می‌کنیم، می‌بینیم که دانشجو موضوع را گرفته نمی‌تواند و رفته‌رفته سطح درسی دانشگاه را در سطح مکتب پایین می‌آوریم. ضعف این جاست. به همان خاطر نصاب تحصیلی را ما باید بر اساس واقعیت و سطح سواد دانشجو تغییر دهیم، نه اینکه نصاب درسی را از یک جای دیگری بگیریم و بگوییم که ما نصاب درسی را تجدید کردیم و این گپ‌ها».
سخن‌گوی وزارت تحصیلات عالی میگوید که این وزارت به منظور تطبیق درست این نصاب تحصیلی، هم‌اکنون ۶۵ استاد متخصص دارد که به تازگی از کشورهای مالیزیا، اندونیزیا و هند برگشته‌اند: «مهمترین مسأله در قسمت تغییر نصاب تحصیلی این است که تطبیق‌کنندگان این نصاب باید مطابق نصاب‌ها عیار شود تا بتواند نصاب‌ها را تطبیق کند. لذا یک بخش، بخش سرمایه‌گذاری ما اعزام استادان به خارج از کشور است تا با برگشت شان بتوانند، نصاب تحصیلی را تطبیق بکند.» علاوه بر آن، او میگوید که وزارت تحصیلات عالی همه‌ساله حدود ۵۰۰ استاد را در مقطع ماستری و دکترا به خارج از کشور اعزام می‌کند.
با وجود این تغییرات اما دکتر محمدسالم ساعی میگوید که یکی از موارد عمده در موضوعات تحصیلی در افغانستان مسأله‌ی کار غیرحرفه‌ای است. به گفته‌ی او، نصاب تحصیلی پس از چندین بار وعده در دوران وزارت‌های عبیدالله عبید، فریده مومند، عبداللطیف روشان و نجیب‌الله خواجه‌عمری تغییر آن چنانی نکرده است: «مشکل عمده این بوده است که مسئولان عوام‌گرایانه عمل کرده‌اند که بدبختانه بسیار مخرب بوده است. نصاب تحصیلی قاعدتا تنها مفردات درسی نیست. نصاب تحصیلی مجموعه‌ی از مطالعات محیطی، سطح دانش، نیاز بازار و توان‌مندی‌ها را که زیربنا است، در بر می‌گیرد. این جا هر وزیری که می‌آید یک بار نصاب تحصیلی را تغییر می‌دهد که بیشتر رویکرد عوام‌فریبانه و غیرتخصصی را دارد.»
هادی واعظ، دانش‌جوی فلسفه و جامعه‌شناسی دانشگاه کابل میگوید تغییراتی که وزارت تحصیلات عالی در نصاب درسی آورده است، تا کنون به گونه‌ی کامل تطبیق نشده است.
با وجود این تغییرات، وزارت تحصیلات عالی ریاست تألیف، ترجمه و تحقیق را نیز حدود سه ماه پیش نیز به منظور ارتقای ظرفیت استادان و دانشجویان دانشگاه‌ها ایجاد کرده که تا کنون به گونه‌ی عملی کار این اداره آغاز نشده است. هم‌چنان استقبال علمی و مالی دانشگاه‌ها از دیگر مواردی است که وزارت تحصیلات عالی به دانشگاه‌ها می‌دهد. به گفته‌ی سخن‌گوی این وزارت، تا کنون فقط برای دانشگاه کابل، استقلال اکادمیک داده شده است.