نیویورک تایمز ـ استین رامزی
کار قربان ماموت به عنوان نویسنده و سردبیر مجله، ارتقای فرهنگ و تاریخ مردمش، یعنی اویغورها و سایر گروه‌های اقلیت ترک‌زبان که در غرب چین زندگی می‌کنند، بود. او این کار را در حالی انجام داد که سانسور دولتی در چین بیداد می‌کرد. مقامات چینی همواره از جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی اسلامی در میان مسلمانان منطقه نگران بوده‌اند.
با این‌حال، این مسیری بود که آقای ماموت آن را در طول 26 سال کار حرفه‌یی‌اش، موفقانه پیمود و در نهایت پیش از بازنشسته‌شدن در سال 2011، به سِمَت سردبیری مجله‌ی تمدن سین‌کیانگ که از سوی حزب کمونیست چین کنترل می‌شود، رسید.
بهرام سینتاش پسر آقای ماموت که در حال حاضر در ویرجینیا زندگی می‌کند، می‌گوید: «پدرم خیلی هوشیار است؛ او می‌داند که خط سرخ چیست و اینکه اگر آن را زیر پا کنید، به زندان می‌روید. آموزش فرهنگ به مردم، کاری ست در امتداد خط سرخ؛ اینکه شما باید هوشیار و مراقب کلمات خود باشید.»
اما سال گذشته خط سرخ جابه‌جا شد. ناگهان آقای ماموت و بیش از صد تن از روشن‌فکران دیگر اویغور که موفقانه مسیر جهان آکادمیک، هنر و روزنامه‌نگاری را پیموده بودند، به آخرین اهداف سرکوب گسترده‌ی حزب کمونیست در منطقه‌ی سین‌کیانگ تبدیل شدند. این سرکوب باعث گرفتاری حدود یک میلیون مسلمان در اردوگاه‌های شست‌وشوی مغزی شده است.
به گفته‌ی محققان، مدافعان حقوق بشر و اویغورهای تبعیدی، بازداشت جمعی برخی از فاضل‌ترین اویغورها به نشانه‌ی نگران‌کننده از شدیدترین سرکوب و مهندسی اجتماعی حزب کونیست تبدیل شده است.
روشن‌فکران اویغور به عنوان نگهبانان سنت‌های این قوم، مورخان تاریخ این مردم و خالقان هنر اویغور، معماران گنجینه‌ی حافظهی جمعی جامعه ترک‌زبان آسیای مرکزی در درون حلقه‌ی تنگ حکومت استبدادی اند. ناظران می‌گویند بازداشت آن‌ها تلاش حزب کمونیست را برای از بین بردن هویت اویغور به منظور تغییردادن این گروه قومی به افراد عمدتا سکولار و ادغام آن‌ها به فرهنگ جریان اصلی چین و سازگار ساختن آن‌ها با حزب کمونیست، برجسته می‌کند.
دولت چین این بازداشت‌ها را به عنوان یک برنامه‌ی آموزش شغلی به هدف فراهم‌آوری فرصت‌های شغلی برای برخی از فقیرترین مردم این کشور توصیف کرده است. اما فهرست بیش از 100 دانشمند اویغور که توسط تبعیدی‌های این اقلیت قومی ترتیب داده شده است، بسیاری از شاعران و نویسندگان برجسته، سران و استادان دانشگاه، از انسان‌شناس‌ها گرفته تا استادان تاریخ اویغور را شامل می‌شود.
مایا وانگ، پژوهش‌گر دیدبان حقوق بشر مستقر در هنگ‌کنگ می‌گوید: «این واقعیت که روشن‌فکران، تحصیل‌کرده‌ها، دانشمندان و مهندسان نرم افزار در این اردوگاه‌ها نگهداری می‌شوند، یکی از بهترین استدلال‌ها در برابر این ادعای مقامات چینی است که می‌گویند این اردوگاه‌های نوعی برنامه‌ی آموزشی و به نفع اویغورها است.»
یکی از پروفیسوران اویغور که در حال حاضر در استانبول زندگی می‌کند و به دلیل خطرات احتمالی که متوجه خانواده‌اش در سین‌کیانگ است، می‌خواهد نامی از وی گرفته نشود، می‌گوید که هدف از حذف دانشمندان برجسته‌ی اویغور که با دولت چین و نظام آموزشی و حقوقی این کشور آشنا هستند، نه‌تنها پاک‌کردن هویت قومی منحصر به فرد این گروه قومی است بلکه از بین بردن توانایی اویغورها برای دفاع از سنت‌های‌شان نیز میباشد.
بسیاری از دانشمندان حبس «الهام توختی»، اقتصادادن اویغور را که در سال 2014 زندانی شد، شروع حمله به روشن‌فکران اویغور می‌دانند. آقای توختی که منتقد نترس تبعیض علیه اویغورها در چین بود، پس از اینکه به عنوان یک جدایی‌طلب گناه‌کار شناخته شد، به حبس ابد محکوم شد.
بازداشت‌های بیشتر در سال 2017 صورت گرفت. بسیاری از کسانی که هدف قرار گرفتند، برای حفظ فرهنگ اویغور کار می‌کردند.
راحل داووت، یکی از شناخته‌شده‌ترین دانشمندان ناپدید‌شده‌ی اویغور، پروفیسور انسان‌شناسی در دانشگاه سین‌کیانگ بود که در مورد زیارت‌گاه‌های اسلامی، آهنگ‌های سنتی و فولکلور مطالعه کرده بود. خانم داووت در ماه دسامبر سال 2017 بازداشت شد و از آن زمان تا کنون خبری از وی نیست.
پیش از شروع سرکوب، نخبگان جامعه‌ی روشن‌فکران اویغور می‌خواستند بین جامعه‌ی اویغور که حدود 11 میلیون نفر و عمدتا کشاورزان فقیرند و چینی‌های هان که قدرت اقتصادی و سیاسی چین را در اختیار دارند، ارتباط برقرار کنند. همچنین این روشن‌فکران به سختی کار کردند تا سعی کنند سرنوشت گروهی از مردم را که از تبعیض گسترده و محدودیت‌های شدید حول فعالیت‌های مذهبی‌شان شکایت داشتند، بهبود بخشند.
رون استینبرگ، پژوهش‌گر در دانشگاه کپنهاگن می‌گوید که این دانشمندان مسیر متعادلی را پیشکش کردند که براساس آن اویغورهای می‌توانستند بدون روکردن به ایده‌های افراطی و انزواطلبانه، رسم و رواج دینی و فرهنگی‌شان را حفظ کنند.
داکتر استینبرگ می‌گوید: «این یک فاجعه‌ی واقعا بزرگ در خصوص این سرکوب است. آن‌ها [روشن‌فکران اویغور] در واقع سازندگان پلی برای ادغام جامعه بزرگ‌تر اویغور به جامعه‌ی مدرن و اقتصاد چین بودند.»
ارکین صدیق، مهندس اویغور که در سال 1988 برای تحصیل به ایالات متحده رفته است و در حال حاضر برای ناسا کار می‌کند، می‌گوید که بسیاری از اویغورهای جوان از موفقیت‌های این دانشمندان الهام گرفته بودند. آقای صدیق می‌گوید که صدها نفر در سخنرانی‌های غیررسمی وی در مورد ادامه‌ی تحصیلات شرکت می‌کردند و بسیاری از آن‌ها کتابی را که در آن او زندگی‌نامه‌ی دانشمندان اویغور را گردآوری کرده، به دقت مطالعه می‌کردند.
او می‌گوید: «مردم اویغور ارزش بالایی برای تحصیلات قائلند.»
اما حالا اویغورهای به جای مطالعه زندگی‌نامه‌ی دانشمندان اویغور، فهرستی نومیدکننده‌ای از روشن‌فکران اویغور را با خود نگه می‌دارند؛ فهرست کسانی را که در جریان کارزار فعلی دولت چین ناپدید شده‌اند.
طاهر حاموت، شاعر اویغور که در ویرجینیا زندگی می‌کند، با سایر اعضای جامعه‌ی تبعیدی‌های اویغور برای جمع‌آوری نام‌های افرادی که براساس گزارش‌های خبری و اطلاعات خانواده‌ها و هم‌صنفی‌ها در طی سال گذشته بازداشت‌شده‌اند، کار کرده است. تعداد نام‌هایی که در این فهرست ثبت‌شده، پس از یک سال حالا به 159 اویغور و پنج نفر از سایر گروه‌های اقلیت رسیده است.
آقای حاموت می‌گوید: «این افراد همه در سین‌کیانگ افراد معتبری هستند. آن‌ها الگوهایی هستند که با پشت‌کار مطالعه می‌کنند و خود‌شان را بالا می‌کشند. بازداشت آن‌ها آسیب بزرگی است؛ حمله‌ی بزرگ به همه‌ی اویغورها.»
مقامات چینی در موضع‌گیری‌های رسمی خود اویغورها را به «دو رو» بودن متهم کرده‌اند. چنین برچسب‌هایی محور حذف مدیران ارشد در دانشگاه‌های سین‌کیانگ بوده است.
اداره‌ی تبلیغات ایالت سین‌کیانگ و دفتر مطبوعاتی کابینه‌ی دولت چین، به درخواست‌های ما برای ابراز نظر پاسخ ندادند. اما مقامات در سین‌کیانگ به وضوح اراده‌ی خود را برای پی‌گیری افراد که به نظر آن‌ها تلاش‌های بازدارنده برای بازسازی جامعه اویغور و جلوگیری از آنچه که مقامات آن را افراط‌گرایی مذهبی می‌خوانند، اظهار داشته‌اند.
مایسوموجیانگ مایموئر، یکی از مقامات امور مذهبی در یادداشتی برای رسانه‌ی خبری دولت چین نوشته است: «سلسله‌ی اجدادی آن‌ها را بشکنید، ریشه‌های آن‌ها را نابود کنید، ارتباطات آن‌ها را قطع و بنیاد آن‌ها را از بین ببرید. ریشه‌های این «مردم دو رو» را از بیخ قطع کنید، آن را بیرون بکشید و عهد کنید که تا آخر با این مردم دو رو مبارزه می‌کنید.»
اقدامات سرکوبی مقامات چینی، دانشمندانی همچون عبدالباقر جلال‌الدین را که از حزب کمونیست ابراز حمایت کرده‌اند نیز نبخشیده است. آقای جلال‌الدین، محقق شعر قرون وسطی آسیای میانه در دانشگاه سین‌کیانگ بود که برای حفظ فرهنگ و هویت اویغور کار کرده است.
راچل هریس که در دانشکده‌ی مطالعات شرقی و آفریقایی در لندن موسیقی اویغور می‌خواند و بیش از یک دهه می‌شود که با آقای جلال‌الدین آشنایی دارد، می‌گوید: «او مرد بسیار معتدلی بود که همیشه سعی داشت دیدگاه متعادلی ارائه دهد، طوری که بسیاری از ناسیونالیست‌های اویغور او را به خودفروشی متهم کرده بودند.
سال گذشته، آقای جلال‌الدین به کارزاری تحت رهبری دولت برای اویغورهای برجسته پیوست تا برای اعلام وفاداری‌شان به دولت نامه‌های سرگشاده بنویسند.
با وجود این نامه‌ها و اعلام وفاداری به دولت، سازمان‌های برون‌مرزی اویغورها می‌گویند که آقای جلال‌الدین در جنوری سال 2018 بازداشت شد.
داکتر هریس می‌گوید: «بسیاری از روشن‌فکران میانه‌رو بازداشت شده‌اند. غیر از اینکه این یک سیاست سنجیده‌شده برای محرم‌کردن اویغورها از حافظهی فرهنگی‌شان است، نمی‌دانم چگونه باید آن را درک کرد.»
این سرکوب الگویی است که بارها در غرب چین تکرار شده. اوندرج کلیمس پژوهش‌گر انستیتوت مطالعات شرقی آکادمی علوم چک که در مورد سین‌کیانگ و اویغورها مطالعه می‌کند، می‌گوید که مقامات چینی روشن‌فکران اویغور را پس از اینکه ارتش آزادی‌بخش خلق در سال 1949 سین‌کیانگ را تصرف کرد و حتا قبل از آن در اواخر دهه‌ی 1930، زمانی که سین‌کیانگ از سوی یک جنگ‌سالار تحت حمایت شوروی اداره می‌شد، هدف قرار دادند.
داکتر کلیمس می‌گوید: «این باعث می‌شود که جامعه راحت‌تر تسلیم شود، بیشتر روحیه همکاری داشته باشد و مطیع‌تر شود. این مسأله را شما هر وقتی که یک رژیم استبدادی به قدرت برسد شاهد خواهی بود. رژیم‌های استبدادی ابتدا روشن‌فکران را هدف قرار می‌دهند.»
داکتر استینبرگ می‌گوید که به نظر می‌رسد دولت با بازداشت تعداد زیادی از چهره‌های با نفوذ، به این اذعان می‌کند که تلاش‌های دولت برای گرفتن مهر تایید از مردم اویغور برای تقدم دولت چین شکست خورده است و بنابراین دولت باید از روش‌های قوی‌تری استفاده کند.
او می‌گوید: «دولت باخته است و حالا مانند شطرنج‌بازی که در لبه‌ی باخت قرار دارد، کلا تخته را می‌قاپد.»