چرا خشونت و افراطیت با نام دانشگاه کابل گره خورده است؟

دانشگاه کابل با قدمت بیش از هشتاد سال به عنوان نخستین نهاد آموزش عالی در سطح افغانستان جایگاه ویژه‌یی دارد، به گونه‌یی که راه‌یافتن در آن آرزوی هر جوان افغانستان است. این دانشگاه در یکی دو دهه‌ی اخیر فعالیتش از لحاظ رتبه‌ی درسی در صدر جدول دانشگاه‌های دولتی قرار داشته اما در کنار آن  اتهام‌های مبنی بر تولید خشونت و افراطیت نیر بر این دانشگاه وارد است.

در تازه‌ترین مورد، روز پنج‌شنبه (24عقرب) هفته‌ی گذشته در اثر درگیری چند ساعته میان دانشجویان در خوابگاه دانشگاه کابل، یک نفر کشته و نزدیک به 20 تن دیگر زخمی شدند. فرماندهی پولیس کابل با تایید آمار کشته و زخمیان این رویداد اعلام کرد که حدود 35 نفر از دانشجویان را در پیوند به این رویداد بازداشت کرده‌ است. در یک مورد دیگر در 16 سرطان سال 1393 دانشجویان دانشگاه کابل نزاع شدیدی کردند که منجر به تعطیل شدن 25 روزه‌ی تمام دانشگاه‌های دولتی شد.

بازداشت مولوی معروف راسخ، یکی از استادان دانشگاه کابل به اتهام ارتباط داشتن با گروه تروریستی داعش، به اهتزاز در آمدن پرچم  گروه طالبان در یک گردهمایی دانشجویان به تاریخ سوم ماه عقرب سال 1393 و نوشتن شعارهای «زنده باد داعش» بر دیوارهای دانشگاه کابل از دیگر مواردی است که نشان دهنده‌ی رگه‌های از رشد و نفوذ این گروه‌ها در دانشگاه کابل است.

مسأله این است که چرا دانشگاه کابل از یک محیط اکادمیک به کانون خشونت تبدیل می‌شود؟ چه ارتباطی و همریشگی‌یی میان دانشگاه کابل و خشونت گرایی وجود دارد؟ چرا مدیران این دانشگاه نتوانسته‌اند این نهاد معتبر آموزش عالی را به کانون تولید اندیشه مبدل کنند و یا کم از کم جلوی تندروان و افراط‌گرایان را بگیرد؟

برخی کارشناسان به این باورند که بیشتر تنش‌ها و برخوردهای خشونت‌آمیز در دانشگاه کابل ریشه در ضعف علمی دانشجویان، ضعف مدیریت، روش‌های از کار افتاده‌ی آموزش، کهنه بودن مواد درسی و فضای خشونت‌بار اجتماعی افغانستان دارد. از طرفی آن‌ها معتقدند که مسوولان دانشگاه‌ها در مقابل دانشجویانی که نظم ستیزند و تنش‌خواه، کوتاه آمده‌اند. اما مسوولان دانشگاه کابل می‌گویند که دست‌های پیدا و پنهانی از بیرون برای دامن زدن به تشنجات قومی، مذهبی و سیاسی در این دانشگاه، کار می‌کنند.

علی امیری، استاد دانشگاه می‌گوید که بیشتر این تنش‌ها ریشه در ضعف علمی دانشجویان دارد، زیرا به گفته‌ی وی زمانی که آنان مسایل را درست تحلیل نمی‌توانند، دست به خشونت می‌زنند. ‌او معتقد است زمانی دانشجویان با هم درگیر می‌شوند که از لحاظ علمی، توانایی اندیشیدن در مورد راه حل خشونت‌ را ندارند و از لحاظ عملی دست به خشونت می‌زنند.

به باور وی، دانشجویان در دانشگاه کابل متاثیر از فضای خشونت‌بار اجتماعی، ‌تشنجات قومی، مذهبی و سیاسی نیز هستند.

از سوی هم احمد‌ضیا رفعت، استاد دانشگاه کابل نیز به این باور است که سطح علمی دانشجویان دانشگاه کابل تا حدی پایین است که محیط آموزشی به آموزش مستقیم استاد خلاصه شده است. او افزود که در محیط اکادمیک و علمی باید برنامه‌های فرهنگی، هنری، گفتمان‌های علمی و بخش ورزش فعال باشد که دانشگاه کابل این برنامه‌ها را ندارد.

آقای رفعت گفت که مشکل دیگر، حضور دانشجویان دارای سن 19 تا 22 سال در دانشگاه کابل است که براساس تحقیقات، دانشجویانی که در این رده‌ی‌‌ سنی قرار دارند، بیشتر احساساتی هستند.

اما رضا فرزام، معاون مالی و اداری دانشگاه کابل به اطلاعات روز می‌گوید که مداخلات بیرونی در امور دانشگاه کابل زیاد است. به گفته‌ی وی ‌احزاب و افرادی در تلاش هستند که با استفاده از دانشجویان تنش ایجاد کنند. آقای فرزام افزود که مسوولان دانشگاه کابل همواره تلاش کرده است تا فضای آموزشی و علمی در دانشگاه ایجاد شود نه فضای دیکتاتوری و آمرانه.

وی می‌گوید که فعالیت‌های سیاسی در محیط دانشگاه خلاف قانون تحصیلات عالی است. در قانون تحصیلات عالی که سال گذشته از سوی مجلس نمایندگان به تصویب رسید، آمده است که هر گونه فعالیت‌های سیاسی و دامن زدن به مسایل قومی، سمتی، زبانی و مذهبی در میان دانشجویان ممنوع است.

 آیا دانشکده‌ی شرعیات در افزایش پدیده‌ی افراطیت نقش دارد؟

در چند سال اخیر دانشجویان دانشکده‌ی شرعیات در دانشگاه کابل همواره بر مسایل متعدد اعتراض کرده‌اند.

در یک مورد در سال 1392 شماری از دانشجویان دانشکده شرعیات دانشگاه کابل در اعتراض به قانون منع خشونت علیه زن، اعتراض کرده بودند. معترضان شماری از ماده‌های این قانون را خلاف آموزه‌های دین اسلام خوانده و اعلام کرده بودند که «آزادی‌های را که این قانون برای زنان داده است، برای آن‌ها قابل پذیرش نیست». معترضان در جریان اعتراض‌شان  شعارهای ضد دموکراسی و آزادی بیان نیز سر داده بودند.

سرانجام به دلیل اعتراض دانشجویان دانشکده‌ی شرعیات و مخالفت‌های شماری از نمایندگان پارلمان، قانون منع خشونت علیه زنان به تصویب نرسید.

بسیاری‌ها به این باورند که دانشکده‌ی شرعیات، در تولید افراط‌گرایی‌ دینی، قومی و زبانی نقش عمده دارد و بیشتر دانشجویان در این دانشکده به افراطیت سمت و سو داده می‌شوند.

کارشناسان نیز موجودیت دانشکده‌ی شرعیات را در دانشگاه کابل، زمینه‌ساز رشد و افزایش افکار افراط‌‌گرایانه می‌پندارند.

علی امیری می‌گوید که دانشجویان دانشکده‌ی شرعیات وظیفه‌ی‌شان را اشتباه گرفته‌اند، به این معنا که آن‌ها از این دانشکده بیشتر به عنوان مرکز حافظ و مدافع شریعت استفاده می‌کنند، در حالی که وظیفه‌ی دانشجویان دانشکده‌ی شرعیات، بررسی و تفسیر شریعت است نه دفاع از شریعت.

آقای امیری افزود که دانشکده‌ی شرعیات، فضای سر بسته است و دانشجویان دیدگاه‌های‌شان را در مورد راه حل خشونت مورد بحث قرار نمی‌دهند :«دانشجویان دانشکده‌ی شرعیات وظیفه‌ی‌شان را اشتباه گرفته به جای این که علم شریعت را بررسی کنند پیشگام دفاع از شریعت هستند، در این دانشکده هیچ‌گونه کتاب علمی در مورد شریعت و تاریخ اسلام ، تولید نشده است.»
این استاد دانشگاه می‌گوید که مواد درسی دانشکده‌ی شرعیات نیز غیرانتقادی، «خشونت‌زا و افراطی» است.

احمدضیا رفعت، استاد دانشگاه کابل نیز می‌گوید که دانشجویان دانشکده‌ی شرعیات بیشتر در نقش مأمور امر به معروف و نهی از منکر ظاهر می‌شوند که این نوع برخورد، خلاف محیط اکادمیک است.

به گفته‌ی آقای رفعت، دانشجویان دانشکده‌ی شرعیات به خودشان حق می‌دهند که حتا در مورد رفتار و نحوه‌ی لباس پوشیدن دیگر دانشجویان ابراز عقیده کنند.

استادان دانشگاه می‌گویند که وزارت تحصیلات عالی باید پالیسی‌یی را تهیه کند که از دانشکده و دانشجویان شرعیات چه می‌خواهد.

در پاسخ مسوولان وزارت تحصیلات عالی می‌گویند که دانشکده‌ی شرعیات یکی از دانشکده‌های بسیار موثر در افغانستان است. فیصل امین، سخنگوی وزارت تحصیلات عالی به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید، با آن که دانشکده‌ی شرعیات آسیب‌پذیری‌هایی دارد، اما تاکنون موثرترین افراد و دانشجو در «سطح ملی و بین‌المللی» از این دانشکده فارغ شده‌اند. به گفته‌ی آقای امین، استادان کدری تا سطح ماستر و دکتورا در دانشکده‌ی شرعیات دانشگاه کابل مصروف آموزش به دانشجویان هستند.

در همین حال آقای رضا فرزام نیز می‌گوید، با وجودی که بدبینی‌ها در مورد دانشکده‌ی شرعیات وجود دارد اما اسنادی که بتواند به این بدبینی‌ها مهر تایید بزند، در دسترس مسوولان دانشگاه کابل قرار نگرفته است.

با این وجود، اکنون موضوع تا آنجا بالا گرفته است که شماری خواهان تعطیل‌شدن دایمی خوابگاه دانشگاه کابل هستند که سرپناهی برای هزاران دانشجو است.

آیا تعطیل شدن دایمی خوابگاه دانشگاه کابل راه حل است؟

به دنبال درگیری‌ اخیر دانشجویان دانشگاه کابل، وزارت تحصیلات عالی خوابگاه دانشگاه کابل را به گونه‌ی مقطعی تعطیل اعلام کرد و از تمام دانشجویان ساکن در این خوابگاه خواست که اتاق‌های‌شان را تخلیه کنند. نجیب‌الله خواجه عمری، وزیر تحصیلات عالی کشور اعلام کرد که جنگ در خوابگاه دانشگاه کابل به دلیل نزاع در هنگام توزیع غذا (نوبت گرفتن غذا) بوده است. اما شماری از دانشجویان گفته‌اند که جنگ بر سر آذان گفتن به روش شیعی در مسجد دانشگاه رخ داده است.

از سوی دیگر، امرالله صالح، رییس پشین ریاست عمومی امنیت ملی پس از درگیری میان دانشجویان دانشگاه کابل در صفحه‌ی فیسبوکش نوشته است که تعدادی در محیط دانشگاه بر علیه دانشجویان شیعه مذهب تبلیغ می‌کنند: «هموطنان گرامی قرار معلومات که من به دست آورده‌ام یک تعداد نفر‌ها از مدتی به این‌سو تبلیغ می‌نمایند که شیعه کافر است و نباید در یک محیط با اهل سنت درس بخوانند و یا امتیاز مساوی داشته باشند. در مقابل وقتی این نوع تبلیغ زهراگین به گوش محصلین شعیه مذهب می‌رسد آن‌ها نیز بدون تفکیک علیه یک کتله‌ی بزرگ موقف سخت و جدی اتخاذ می‌نمایند. در اصل ماجرا قومی نیست، بلکه یک تعداد افراد مزدبگیر و منافق می‌خواهند با پخش اخبار جعل و تحریک‌آمیز فضا را متروک و متشنج بسازند. »

خوابگاه دانشگاه کابل که در سال 1343 تاسیس شده و براساس آمار دانشگاه کابل هم اکنون 2هزار و 300 دانشجو در این خوابگاه اقامت دارند.

پس از درگیری چند ساعته‌ی دانشجویان خوابگاه دانشگاه کابل، شماری خواهان تعطیل شدن دایمی این خوابگاه شده‌اند.

آقای رفعت می‌گوید که اگر خوابگاه دانشگاه درست مدیریت نشود، بهتر است که به گونه‌ی دایمی تعطیل شود و در بدل آن به دانشجویان پول پرداخت گردد. او تاکید دارد که مدیران خوابگاه دانشگاه کابل تاکنون موفق به آسیب‌شناسی آن نشده‌اند.

 علی امیری می‌گوید که تعطیل شدن خوابگاه راه حل نیست. به گفته‌ی او وزارت تحصیلات عالی باید در نحوه‌ی مدیریت آن بیشتر توجه کند و در بدل هزینه به دانشجویان خدمات ارایه کند. به باور وی، رهبری وزارت تحصیلات عالی و مدیران خوابگاه در کارشان ضعیف عمل کرده‌اند.

مسوولان وزارت تحصیلات عالی می‌گویند که تاکنون تعطیل شدن دایمی خوابگاه دانشگاه کابل مطرح نشده  و این وزارت در تلاش است که وضعیت را کنترل کند.

فیصل امین، سخنگوی وزارت تحصیلات عالی گفت که رهبری این وزارت به هیچ کس اجازه‌ی ترویج افکار افراط‌گرایانه را نمی‌دهد و با متخلفان برخورد قانونی می‌شود.

آقای امین می‌گوید که هزینه‌ی خوابگاه‌های دانشگاه براساس پولی که دولت از مردم مالیات جمع می‌کند، تامین می‌شود و دانشجویان باید مسوولانه از آن استفاده کنند: «‌ما نباید فراموش کنیم که لیله‌ها توسط پولی که از یک پیر‌مرد جمع‌آوری می‌شود به پیش برده می‌شود و اگر با سرمایه‌های ملی با احساسات برخورد شود بدون شک راه معقول آن تعطیل بودن خوابگاه است.»