ابوذر سلطانی، مسوول سیستم حمل و نقل بین‌المللی جاده‌یی اتاق تجارت و صنایع افغانستان
قبل از پرداختن به ارسال اولین محموله‌ی آزمایشی تحت سیستم تیر از افغانستان به پاکستان می‌خواهم معلومات مختصر پیرامون این سیستم ارایه کنم.
سیستم حمل و نقل بین‌المللی جاده‌یی یا تیر، یگانه سیستم ترانزیتی بین‌المللی است که شدیداً حقوق گمرکی اموال صادراتی، وارداتی و ترانزیتی را نزد گمرک ضمانت می‌نماید. با تطبیق سیستم تیر، گمرکات افغانستان می‌تواند حقوق گمرکی را به صورت دقیق از اموال وارداتی تحصیل نماید. با استفاده از روش که در این سیستم به کار گرفته شده است، شرکت‌های ترانسپورتی که اموال را انتقال می‌دهند مکلفند به خاطر رفع مسوولیت‌های‌شان اموال را هم به صورت الکترونیکی از قبل و هم به صورت عادی با استفاده از اسناد دست داشته «کارنت تیر» به گمرکات مبدا، بین راهی و مقصد اظهار نماید که خود باعث جلوگیری از تخلف گمرکی می‌شود.
افغانستان برای نخستین بار در سال 1976 عضویت کنوانسیون تیر (TIR) را به‌دست آورده بود، اما جنگ‌های داخلی باعث گردید که کشور ما نتواند از مزایای این سیستم بهره‌مند گردد و به همین علت عضویت افغانستان در این کنوانسیون به حالت تعلیق در آمد. بعد از روی کار آمدن حکومت جدید و تلاش سکتور خصوصی کشور بالآخره در 4 دسامبر 2013 افغانستان عضویت خویش در این کنوانسیون را دوباره فعال نمود. از زمانی فعال سازی دوباره این سیستم در کشور الی ماه جون سال 2018 میلادی ، 3368 محموله‌ی تجارتی تحت این سیستم از کشورهای ایران، ترکیه، روسیه، ایتالیا، قزاقستان، ترکمنستان، تاجکستان، قیرغیزستان، لیتوانیا و اوکراین وارد افغانستان شده است. در مقابل اتاق تجارت و صنایع افغانستان منحیث موسسه‌ی ضامن و صادر کننده‌ی کارنت تیر الی اکنون 40 کارنت تیر به مقصد تاجکستان، ایران و قزاقستان صادر نموده است که در مقایسه با کارنت‌های وارداتی یک رقم ناچیز میباشد.
فواید و مزایای عمده‌ی این سیستم را می‌توان طور ذیل خلاصه نمود؛
- پروسیجر‌های عبور مرزی یک‌سان
- تضمین بین‌المللی از پرداخت حقوق و عوارض گمرکی
- توسعه‌ی پایدار تجارت و کاهش هزینه‌ها
- تبادله اطلاعات به صورت آنلاین با استفاده از سیستم اظهاریه‌ی از قبل یا (Electronic Pre Declaration , TIR-EPD)
- تشریفات اداری کمتر
- عدم ضرورت به کارنت دوپاساژ
- جلوگیری از تخریب سرک‌ها با توجه به رعایت تناژ در قسمت بارگیری
افغانستان امروز نخستین محموله تجارتی و ترانزیتی خویش را با استفاده از این سیستم به پاکستان فرستاد. محموله‌ی صادراتی حاوی 25 تُن سیب بود که از کابل بارگیری و به مقصد پشاور حرکت کرد و دو محموله‌ی ترانزیتی پنبه از مشهد ایران بارگیری و به مقصد پشاور پاکستان عملیات خویش را آغاز نمود.
تجارت افغانستان با پاکستان دوران‌های پرفراز و نشیب زیادی را سپری نموده است، تا سال قبل یعنی 1396 پاکستان با 2.5 میلیارد دالر داد و ستد شریک اول تجارتی افغانستان بود، اما با توجه به تشنجات سیاسی و حاکمیت سیاست بر روابط دو کشور میزان داد و ستد میان دو کشور از 2.5 میلیارد دالر به 1.5 میلیارد دالر تنزیل نموده و پاکستان جای‌گاهش را به ایران واگذار کرد.
با این همه سیستم حمل و نقل بین‌المللی جاده‌یی یا (تیر) می‌تواند دوباره به تجارت و ترانزیت میان دو کشور، خون جدید ترزیق کند. درست دو هفته پیش بود که شرکت افغانی فیصل میرزاکوال سه محموله‌ی دارو را از تورخم پاکستان بارگیری و به تاجکستان انتقال داد، با توجه به عضویت پاکستان در کنوانسیون حمل و نقل بین‌المللی جاده‌یی، موتر‌های افغانی می‌تواند به تمام شهر و بنادر پاکستان به‌جز واگه دسترسی داشته باشد. امری که می‌تواند حجم تجارت و داد و ستد میان دو کشور را به صورت قابل ملاحظه ارتقا بخشد.
با توجه به مودل ترکیبی این سیستم (بحر، سرک و ریل ) تجار افغان می‌توانند در دراز مدت اموال و محموله‌های تجارتی صادراتی و وارداتی خویش را از طریق بندر کراچی به امارات متحده عربی و برعکس از طریق بندر جبل‌الطارق در امارات به افغانستان انتقال دهد.
این سیستم می‌تواند به رویای دیرینه‌ی افغانستان برای تبدیل شدن به چهار‌راه ترانزیت منطقه، جامه‌ی عمل بپوشاند، در صورت که دولت اقدامات مقتضی را در قسمت تأمین امنیت، ایجاد شفافیت، حمایت از رقابت سالم، تقویت ثبات سیاسی و تشویق سرمایه‌گذاری میدان را برای کار و تلاش سکتور خصوصی فراهم کند.
در اخیر موانع عمده‌ی تطبیق این سیستم در کشور را می‌تواند طور ذیل بر شمرد؛
- موجودیت مشکلات صدور ویزه برای رانندگان وسایط نقلیه‌ی افغانی که تحت سیستم تیر فعالیت می‌نمایند.
- عدم موجودیت موافقتنامه‌های دو جانبه و چند جانبه‌ی ترانسپورتی با کشورهای عضو کنوانسیون تیر به منظور نحوه‌ی استفاده از سیستم تیر و مشخص ساختن شرایط رفت و آمد وسایط نقلیه جاده‌یی تحت شرایط تیر.
- عدم موجودیت پالیسی مشخص تجارتی به منظور تشویق عوامل حمل و نقل برای استفاده از سیستم تیر.
- موجودیت مشکلات دریافت رود پاس برای وسایط نقلیه‌ی افغانی تحت سیستم تیر از کشورهای عضو کنوانسیون تیر به دلیل نبود هماهنگی و تعیین شرایط دریافت رود پاس از نمایندگی‌های سیاسی کشورهای عضو کنوانسیون تیر و یا حین ورود در مرز‌های کشورهای عضو.
- بارگیری تناژ بلند وسایط نقلیه جاده‌یی و اجازه‌ی سیر و حرکت روی جاده‌های کشور.
- نبود آگاهی کافی از سیستم تیر در سکتور عامه و خصوصی.
عدم رعایت مواد کنوانسیون تیر و اخاذی‌های متعدد و غیرقانونی از سوی نهاد‌های مختلف