بر اساس گزارش سال ۲۰۱۸ نهاد جهانی حامی رسانه‌ها و خبرنگاران، افغانستان «خطرناک‌ترین کشور جهان» برای خبرنگاران است. در ۱۷ سال گذشته بیش از صد خبرنگار در این کشور کشته شده‌اند اما هنوز بستر قانونی برای بیمه و حمایت مالی از خبرنگاران آسیب‌دیده و خانواده‌های خبرنگاران جان‌باخته وجود ندارد.
هموراه تلفات خبرنگاران در افغانستان رو به افزایش بوده و تنها در چهار سال عمر حکومت وحدت ملی ۵۳ خبرنگار و کارمند رسانه‌یی کشته شده‌اند. پس از دو حمله‌ی پی‌هم انتحاری در غرب کابل که یک خبرنگار و یک تصویربردار تلویزیون طلوع نیوز نیز در آن کشته شدند، در شبکه‌های اجتماعی از این رسانه و رسانه‌های دیگر افغانستان انتقاد شد که در قبال مصونیت خبرنگاران و کارمندان‌شان و حمایت مالی از بازماندگان کارمندان جان‌باخته بی‌توجهی می‌کنند.
این گزارش به بیمه‌ی خبرنگاران و چگونگی حمایت‌های مالی از خبرنگاران جان‌باخته و خانواده‌های آنان از سوی صاحبان رسانه‌ها و به‌ویژه مسوولان گروه رسانه‌یی موبی گروپ پرداخته است.
بیمه در افغانستان هنوز ناشناخته است. شاید کمتر کسی را یافت که بیمه‌ی کار، صحی، عمر و … شده باشد. شرکت‌های معتبر بیمه، چه دولتی و چه خصوصی، نیز وجود ندارد.
مسوولان رسانه‌ها، نهادهای حامی رسانه‌ها و وزارت اطلاعات و فرهنگ می‌گویند که در مورد بیمه در بخش خصوصی خلاء قانونی وجود دارد. هیچ بستر حقوقی و قانونی برای بیمه‌ی خبرنگاران و حمایت مالی از خبرنگاران آسیب‌دیده یا خانواده‌های خبرنگاران جان‌باخته وجود ندارد. بیشتر خبرنگاران در افغانستان در فقر مفرط مالی کار می‌کنند و در تنگ‌دستی مضاعف کشته می‌شوند. پس از مرگ، فقر و تنگ‌دستی بیشتر از پیش گریبان خانواده‌های آنان را می‌گیرد.
لطف‌الله نجفی‌زاده، مدیر مسوول شبکه‌ی تلویزیونی طلوع نیوز به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که در زمینه‌ی بیمه و حمایت مالی از قربانیان رسانه‌یی افغانستان «هیچ نوع بستر حقوقی» وجود ندارد و باید روی این خلاء در سطح رسانه‌ها فکر شود.
عین‌الدین بهادری، عضو کمیته‌ی مصونیت خبرنگاران افغانستان می‌گوید که نبود بیمه و بستر قانونی یک مشکل عمومی در بخش خصوصی افغانستان است که به‌ویژه در بخش رسانه‌ها این مشکل بیشتر است.
سید جعفر راستین، مشاور مطبوعاتی معینیت نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ می‌گوید که تاهنوز در قوانین افغانستان و قوانین مربوط به رسانه‌ها مسأله‌ی بیمه با صراحت و جزئیات ذکر نشده و یک مسأله‌ی فراموش شده است.
آیا بیمه‌ی عمر خبرنگاران ممکن است؟
در ماده‌ی هفدهم مقرره‌ی طرز تأسیس و فعالیت رسانه‌های همگانی افغانستان در بخش حقوق و امتیازات معلولیت، شهادت و مفقودیت آمده است: «هرگاه کارکن رسانه معلول، شهید و یا مفقود گردد، مطابق قوانین حقوق و امتیازات معلولین و بازماندگان شهداء و مفقودین مستحق حقوق و امتیازات می‌گردد.»
در تعدیل قانون حقوق و امتیازات بازماندگان شهداء و مفقودین در قانون کار افغانستان آمده است که «بازماندگان شهداء و مفقودین منسوبین نظامی و کارکنان ادارات دولتی، مختلط و خصوصی، معادل ۱۲ ماهه آخرین معاش به‌شمول اجزا و ضمایم را صرف برای یک بار دریافت خواهند کرد.»
در این قوانین به موضوع بیمه پرداخته نشده است و صرف تذکر رفته که معاش یک ساله‌ی کارمندان کشته شده باید به بازماندگان آنان پرداخته شود.
آقای بهادری می‌گوید که اخیراً بحث بیمه‌ی خبرنگاران و بازنشستگی آنان مطرح شده است و کار روی آن جریان دارد. به گفته‌ی او، در تعدیل قانون رسانه‌های همگانی یک مواد مشخص در مورد بیمه‌ی خبرنگاران در نظر گرفته شده است. همچنان وزارت کار و امور اجتماعی روی مقرره‌ی تقاعد در بخش خصوصی کار می‌کند.
وزارت اطلاعات و فرهنگ از صاحبان رسانه‌ها انتقاد دارد، به دلیل این‌که تطبیق مقرره‌ی طرز تأسیس و فعالیت رسانه‌های همگانی و ماده‌ی قانون کار هزینه‌ی مالی بیشتر بر دوش آنان می‌گذارد، این قوانین را تطبیق نمی‌کنند و این وزارت که تطبیق کننده‌ی این مقرره است، تاهنوز یک درصد را آن تطبیق نتوانسته است.
سید جعفر راستین می‌گوید: «با دریغ و با تأسف عرض کنم که بعد از تلاش‌های پیگر و جدی، ضمن این که ما آمار وحشتناک را در این قسمت دریافت کردیم که بالای صد درصد رسانه‌ها مفاد قانون کار که در مقرره‌ی طرز تأسیس رسانه‌های همگانی مسجل شده است را تطبیق نکرده است. با تلاش‌های پیگیر ما که مکاتب زیادی به آدرس رسانه‌ها فرستاده شده، در برابر خواست وزارت اطلاعات و فرهنگ که خواست قانون بوده، تمکین نکرده و هیچ اجراآتی صورت نگرفته است.»
عین‌الدین بهادری، عضو کمیته‌ی مصونیت خبرنگاران افغانستان نیز می‌گوید که بسیاری از رسانه‌ها به دلیل ماهیت تجاری‌شان هیچ تمکینی در قبال مصونیت خبرنگاران ندارند و صرف به دنبال تجارت‌شان اند.
آقای بهادری می‌افزاید: «متأسفانه هیچ ساختاری در رسانه‌ها [برای حمایت از خبرنگاران آسیب‌دیده و خانواده‌های خبرنگاران کشته شده] وجود ندارد. کمک از سوی رسانه‌ها استمراری نیست بلکه به‌صورت مقطعی است. صرف در حدود ۱۰۰ هزار یا ۵۰ هزار افغانی به خانواده داده می‌شود، بعد از آن خداحافظی است. این یک بحث بسیار جدی است که نیاز است روی آن کار شود.»
اما دولت نیز برنامه‌ی مشخصی برای حمایت از خبرنگاران ندارد. کمیته‌ی مصونیت خبرنگاران می‌گوید که دولت از قربانیان رسانه‌یی افغانستان حمایت جدی نکرده و صرف به پرداخت یک مقدار پول ناچیز به خانواده‌ی آنان بسنده کرده است.
در کنار نبود بستر قانونی، مشکل اصلی این جاست که بیشتر رسانه‌های افغانستان توانایی بیمه‌ی کارمندان و حمایت مالی از بازماندگان کارمندان کشته شده‌ی خود را ندارند.
لطف‌الله نجفی‌زاده می‌گوید که در حال حاضر مسأله‌ی بیمه‌ی کارمندان مسوولیت هر اداره است، اما حکومت باید بستر حقوقی این مسایل را برای همه فراهم سازد تا سهولت‌های خدماتی در بخش سکتور خصوصی بهتر شود.
آقای نجفی‌زاده می‌افزاید که شاید تمام رسانه‌های داخلی امکانات بیمه و حمایت مالی از کارمندان خود را نداشته باشد، اما خوب است که فرصت مهیا شود تا رسانه‌ها طرح‌هایی را برای حمایت از کارمندان آسیب‌دیده و خانواده‌های کارمندان جان‌باخته روی دست گیرند.
«موبی گروپ»؛ پیشتاز تلفات رسانه‌یی و کمک نقدی
گروه رسانه‌یی موبی گروپ بیشتر از هر رسانه‌ی دیگر در افغانستان قربانی داده و تاکنون ۱۱ کارمند خود را از دست داده است. تنها در یک حمله‌ی انتحاری بر موتر حامل کارمندان این رسانه در یک «چهارشنبه سیاه»، ۳۰ جدی سال ۱۳۹۴ در کابل، هفت کارمند این گروه رسانه‌یی کشته شدند.
مسوولان موبی گروپ می‌گویند که پس از این حادثه تمامی سیستم امنیتی و شیوه‌ی رسیدگی به کارمندان آسیب‌دیده در رویدادها را بازنگری و روی بهتر ساختن سیستم امنیتی در داخل و بیرون از دفتر سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
شفیق‌الله گوهری، رییس اجرایی موبی‌گروپ در افغانستان به اطلاعات روز می‌گوید که در ارتباط به امنیت کارمندان این رسانه تدابیر بیشتر اتخاذ شده و پوشیدن جلیقه‌ی ضدگلوله و کلاه ایمنی برای خبرنگاران حتمی است. او می افزاید: «تا آنجایی که ما توانایی داریم، کوشش می‌کنیم که از [تلفات خبرنگاران] جلوگیری کنیم. در ارتباط به آینده که چه می‌شود، تیم خبر ما روی یک طرح کار می‌کند.»
آقای گوهری می‌افزاید: «پس از حادثه‌ی ۳۰ جدی، همزمان با اتخاذ تدابیر امنیتی، طرحی را روی دست گرفتیم که بتوانیم در درازمدت از خانواده‌های کارمندان کشته یا زخمی شده حمایت کنیم.» براساس گفته‌ی آقای گوهری، بربنیاد این طرح، معاش کامل یک ساله‌ی کارمندان جان‌باخته به‌صورت ماهوار به خانواده‌های آنان پرداخت می‌شود و بعد از ختم یک سال، نظر به شرایط اقتصادی خانواده‌ها از ۵۰ تا ۷۰ درصد معاش کارمندان به‌صورت ماهانه تا ۱۰ سال دیگر به فامیل آنان پرداخت می‌شود.
آقای گوهری می‌افزاید که کارمندانی که کشته می‌شوند، تمام مصارف عزاداری و ختم و ساخت قبر، مصارف چهلم آنان برعلاوه یک مقدار پول نقد به خانواده‌های آنان پرداخت می‌شود.
این رسانه مصارف درمان کارمندان زخمی‌شده را نیز پرداخت می‌کند. به گفته‌ی گوهری، از حادثه‌ی ۳۰ جدی سال ۱۳۹۴، دو کارمند این رسانه تاکنون درمان نشده‌اند و این رسانه تاکنون حدود ۲۰۰ هزار دالر برای درمان آنان در داخل و خارج از افغانستان مصرف کرده است.
او می‌افزاید که اگر از اعضای خانواده‌ی کارمندان جان‌باخته بخواهند با این رسانه کار کنند، در صورت نیاز به کارمند، اولویت برای آنان داده می‌شود.
به گفته‌ی او، این موارد جزء پالیسی منابع بشری این گروه رسانه‌یی است و در قراردادهای کارمندان ذکر می‌شود.
یکی از طرح‌های حمایتی دیگر این گروه رسانه‌یی ایجاد صندوق تعاونی است. این صندوق با حمایت ماهوار 100 افغانی هرکارمند و 100 افغانی دفتر در کنار هر کارمند به‌صورت مدوام حمایت می‌شود. وقتی کارمندی به مشکلی مالی بر می‌خورد از این صندوق نظر به نوع مشکل کارمند بین 5 تا ۳۰ هزار کمک می‌شود.
لطف‌الله نجفی‌زاده می‌گوید که از صندوق تعاونی در سه سال گذشته ۷ میلیون و ۷۰۰ هزار افغانی برای ۳۲۰ کارمند – نزدیک به ۴۰ درصد تمام کارمندان موبی‌گروپ- کمک شده است.
همچنان اگر این رسانه کارمندان خود را که بنا به ملحوظاتی مالی یا اداری اخراج می‌کند، معاش دو ماهه‌ی آنان را پرداخت می‌کند.
آقای نجفی‌زاده می‌افزاید که اقدامات حمایتی گروه رسانه‌یی موبی گروپ «اخلاقی» است و هیچ نوع بستر حقوقی برای بیمه‌ی خبرنگاران در افغانستان وجود ندارد.
بیمه‌ی عمر کارمندان
موبی گروپ از مدتی‌ست که روی بیمه‌ی عمر یا شبه بیمه‌ی عمر کارمندان خود کار می‌کند و قرار است تا دو هفته‌ی آینده قراردادی را با یک شرکت بیمه‌ی خارجی امضا کند. گوهری می‌گوید اگر کارمندان ما کشته و یا معیوب شوند، شرکت بیمه برای خانواده‌های آنان در حدود ۲۰ هزار دالر کمک می‌کند.
مسوولان موبی‌گروپ می‌گویند که هرگاه آن‌ها خبرنگاران خود را بیمه کنند و بیمه در افغانستان قانونی شود، کار آن‌ها ساده‌تر می‌شود و این رسانه هزینه‌ی کمتری نسبت به برنامه‌های حمایتی فعلی شخصی این رسانه، متقبل خواهد شد.
آقای نجفی‌زاده می‌گوید: «کاری را که ما با ۱۱ همکار خود می‌کنیم و برای ۱۰ سال تحت حمایت مالی قرار می‌دهیم، به مراتب و چندین بار بیشتر از کمکی است که ما از طریق بیمه می‌توانیم با آن‌ها بکنیم. اگر این‌ها بیمه می‌داشتند طلوع از لحاظ مالی بسیار سود می‌برد.»
چه برنامه‌های حمایتی از خبرنگاران در افغانستان وجود دارد؟
کمیته‌ی مصونیت خبرنگاران افغانستان نیز برنامه‌های حمایتی از خبرنگاران آسیب‌دیده در جریان کار رسانه‌یی را دارد. عین‌الدین بهادری می‌گوید که برای خانواده‌های خبرنگاران جان‌باخته نظر به وضعیت اقتصادی خانواده‌های آنان کمک مالی قابل ملاحظه‌یی می‌شود و کسانی که آسیب می‌بینند، نیز مورد حمایت قرار می‌گیرند. کسانی که آسیب جدی می‌بینند و تداوی آنان در افغانستان ممکن نیست، به خارج از کشور فرستاده می‌شوند.
به گفته‌ی آقای بهادری، خبرنگارانی مورد حمایت مالی کمتیه‌ی مصونیت خبرنگاران قرار می‌گیرند که در لیست این کمیته ثبت باشند و در جریان کار و به‌خاطر کار رسانه‌یی آسیب ببیند.
او می‌افزاید که روی یک طرح کار جریان دارد تا چگونه خانواده‌های خبرنگاران جان‌باخته حمایت شده و یک مقدار پول قابل ملاحظه به آنان پرداخت شود تا زمانی‌که یک عضوی خانواده بتواند مخارج خانواده را تأمین کند.
از سوی هم از زمان حکومت موقت یک صندوق تعاونی برای خبرنگاران در وزارت اطلاعات و فرهنگ نیز ایجاد شده که مسوولیت آن را هیأت رییسه متشکل از نمایندگان نهادهای رسانه‌یی افغانستان به عهده دارند.
به گفته‌ی سید جعفر راستین، در مجموع تاکنون ۲۰ هزار دالر به این صندوق از آدرس‌های شخصی و شخصیت‌های سیاسی کمک شده که در حال حاضر این صندوق حدود ۱۲ هزار دالر سرمایه دارد و بقیه پول براساس فیصله‌ی هیأت رییسه مصرف شده است.
معلوم نیست که هشت هزار پول این صندوق به چه مقاصد مصرف شده است. اما آقای راستین می‌گوید که برای شیوه‌ی مصرف پول این صندوق طرزالعمل مشخص وجود ندارد و تنها نظر به شرایط اقتصادی خانواده‌های خبرنگاران جان‌باخته و آسیب دیده و براساس فیصله‌ی هیأت رییسه کمک می‌شود.
به گفته‌ی او، از یک سال به این طرف و پس از تشکیل کمیته‌ی مشترک حکومت و رسانه‌ها در مورد صندوق فیصله شده است که روی ساختار تشکیلاتی آن تجدید نظر شود. در حال حاضر پول‌های این صندوق بلاک شده و در روزهای آینده هیأت رییسه‌ی جدید با حضور رییس‌جمهور رسماً کار خود را آغاز می‌کند که بعد از آن این پول نیز قابل استفاده می‌شود.
با این حال کمیته‌ی مصونیت خبرنگاران بیمه، مصونیت، تقاعد و کمک‌های مستمر به خانواده‌های خبرنگاران جان‌باخته را امر ضروری و حتمی می‌داند و می‌گوید که تلاش‌هایی که تاکنون انجام شده، بسنده نیست.
آقای بهادری می‌گوید این یک بحث اساسی است که چطور خانواده‌های خبرنگاران کشته شده مورد حمایت و کمک قرار گیرند و چطور یک عضوی خانواده جایگزین وی شود تا تأمین هزینه‌های مالی خانواده را به عهده بگیرد.