حوا محمودی
آمار رشد نفوس در افغانستان افزایش یافته است و براساس آمار تازه‌ی وزارت اقتصاد افغانستان، سالانه بیش از 600 هزار نفر به جمعیت این کشور افزوده می‌شود.
مصطفی مستور، وزیر اقتصاد گفته که رقم رشد نفوس نظر به وضعیت اقتصادی افغانستان یک هشدار است.
پیش از این اداره مرکزی آمار جمعیت کشور در سال 1397 را حدود 31.6 میلیون اعلام کرده بود که از این میان 16.1 میلیون آن مرد و 15.5 میلیون نیز زن هستند.
این درحالی است که وزیر اقتصاد گفته از مجموع 31 میلیون نفوس کشور نزدیک به 15 میلیون و 600 هزار نفر آن واجد شرایط کار اند؛ از این میان تنها 8.4 میلیون نفر مشغول کار می‌باشند و متباقی 7.2 میلیون دیگر همه بیکار اند. به گفته‌ی او، ادامه‌ی این روند همچنان بر فقر دامن می‌زند.
این آمار‌ها در حالی مطرح شود که پیش از این در 11 ثور سال روان فیض‌الله ذکی، وزیر کار، امور اجتماعی، شهدار و معلولین گفته بود که دو میلیون افغان بیکار اند.
علاوه بر بیکاری فقر نیز در افغانستان افزایش یافته است. پیش از این مرکز آمار گفته بود که 54.5 درصد افغان‌ها زیر خط فقر زندگی می‌کنند که در مقایسه با سال قبل از آن، 16 درصد افزایش را نشان می‌داد.
آقای مستور هم گفته که رشد نفوس و بیکاری سبب شده که کودکان افغان از درس شان بمانند و دولت نیز نتواند خدمات لازم را برای خانواه‌ها فراهم سازد. او گفته است: «نبود اقتصاد سبب شده است که مردم افغانستان مصونیت غذایی مناسب هم نداشته باشد و به صحت خانواده‌ها به‌طور درست رسیدگی شده نمی‌تواند.»
براساس آمار ارایه شده، در حال حاضر بیش از سه میلیون کودک افغان از آموزش باز مانده‌اند که یکی از دلایل آن را فقر شکل می‌دهد.
وزیر اقتصاد با ابراز نگرانی از وضعیت موجود، از خانواده‌ها و دولت خواسته تا به تنظیم امور خانوادگی بیشتر توجه کرده و از افزایش بحران جلوگیری کنند.
چرا نفوس در افغانستان افزایش یافته؟
یک سروی که از سوی صندوق جمعیت ملل متحد منتشر شده، تنها 23 درصد خانم‌های افغان از یکی از راه‌های پیشگیری از بارداری‌های ناخواسته بهره می‌گیرند در حالی که 25 درصد زنان متاهل در افغانستان نیازهای برآورده ناشده برای تنظیم خانواده دارند.
این روند باعث شده تا رشد نفوس در کشور هشدار دهنده باشد و مشکلات بسیاری را برای این کشور درگیر جنگ خلق کند؛ آنگونه که وزیر اقتصاد نیز به رسانه‌ها گفته که سالانه بیش از 600 هزار نفر به شمار جمعیت افغانستان اضافه می‌شود.
براساس این گفته‌های مقام‌های حکومتی، از جمعیت 31 میلیونی کشور 34 درصد آن کمتر از 10 سال سن دارند.
حسیب الله موحد، معاون مسلکی مرکز آمار نیز می‌گوید که نفوس کشور هر روز در حال افزایش است و اگر رشد نفوس مدیریت نشود، سبب شکل گرفتن یک بحران بزرگ شده و درسال‌های آینده زندگی را برای شهروندان افغانستان با مشکل جدی مواجه خواهد ساخت.
به گفته‌ی این مقام مرکز آمار، اگر حکومت مانع رشد سریع نفوس نشود، در 50 سال آینده زندگی در افغانستان ناممکن خواهد بود.
چرا افزایش نفوس یک هشدار است؟
وزارت اقتصاد افغانستان از رشد جمعیت با افزایش فقر هشدار می‌دهد. مسوولان این وزارت اعلام کرده‌اند که رشد جمعیت از ۲.۰۳ درصد به ۲.۱۴ درصد در سال جاری رسیده که به دلیل رشد پایین اقتصادی این کشور، این رشد جمعیت هشدار دهنده است.
مصطفی مستور در مراسم بزرگداشت از «روزجهانی جمعیت» در کابل گفته که جمعیت کشور روز به روز افزایش یافته و اکنون جمعیت متوسط هر خانوار افغان به هفت نفر رسیده است.
آقای مستور همچنان افزوده که اکثر خانواده‌های افغانستان شامل پدر، مادر و پنج فرزند هستند و در این خانواده‌ها تنها یک نان‌آور وجود دارد و با توجه به رشد کنونی جمعیت، درآمد خانواده‌ها برای تامین هزینه زندگی شان کافی نیست.
به باور آقای مستور این روش میزان آسیب‌پذیری خانواده‌های افغان را زیاد می‌کند و به این دلیل در شهرها و روستاها نیز باعث شیوع فقر می‌شود.
آقای مستور استدلال کرده که با آسیب دیدن پدر خانواده که نان‌آور آن نیز محسوب می‌شود، تمام خانواده با مشکل اقتصادی مواجه شده و به سمت فقر رفته و به تکدی‌گری رو می‌آورند.
آمار گدایان در افغانستان روشن نیست و وزارت کار این کشور نیز می‌گوید آمار مشخص از شمار گدایان در دست ندارد. اما شمار گدایان با افزایش بیکاری و اعتیاد نظر به سال‌های گذشته افزایش یافته و برای مشخص کردن و جمع‌آوری این افراد وزارت کار برنامه‌های تازه‌یی را روی دست گرفته است که با عملی‌سازی آن برای گدایان واقعی و گدایان موسومی مرکز جامع کار فراهم می‌شود و با گدایان حرفه‌ای و مافیایی نیز برخورد خواهد شد.
افزایش محرومیت با رشد جمعیت
بنابرگفته‌های مقام‌های دولتی افغانستان، تراکم جمعیت در خانواده‌ها سبب شده که اکثر خانواده‌ها به‌طور مناسب و به اندازه‌کافی مواد غذایی دریافت نکنند و در نتیجه به امراض مختلف دچار شوند. در کنار این افزایش رشد جمعیت در کشور باعث شده تا به شمار فقرا و گدایان افزوده شود.
پیش از این وزارت صحت عامه به رسانه‌ها گفته بود که 80 درصد کودکان افغان مبتلا به سوی تغذی‌اند که در شرایط فعلی این آمار با افزایش بیکاری و گسترش فقر در کشور نیز ارتباط مستقیم دارد و رو به افزایش است.
مسوولان دولتی نیز تاکید می‌کنند که خانواده‌ها برای رسیدگی بهتر به فرزندان باید برنامه‌ی تنظیم خانواده را تطبیق کنند. تطبیق برنامه تظیم خانواده کیفیت عرضه خدمات را بهبود می‌بخشد.
ناکامی کنترل غیرمستقیم
مقام‌های وزارت صحت عامه به این باور اند که رشد نفوس پروگرام‌های صحی، اجتماعی و آموزشی را متاثر کرده و از این رو لازم است که برنامه تنظیم خانواده تطبیق شود؛ اما دولت افغانستان برای کنترل نفوس برنامه مشخص و مستقیم غیر از برنامه تنظمی خانواده ندارد.
داکتر عبدالملک فیضی، مسوول بخش صحت و باوری صندوق جمعیت سازمان ملل متحد در افغانستان می‌گوید: «نفوس افغانستان درحال حاضر به‌طور قابل توجه رو به افزایش است و دولت افغانستان نیز برای کنترل آن برنامه مشخصی ندارد و نه تنها روزنه‌یی برای کنترل نفوس به‌صورت غیر مستقیم، تطبیق برنامه تنظیم خانواده است که آن‌هم به دلایل مختلف با مشکل مواجه است.»
داکتر غوتی صادق یعقوبی، مسوول بخش صحت و باوری در وزارت صحت عامه به این باور است: «برنامه تنظم خانواده این است که برای زوج‌ها مشخص می‌سازد که در چه زمانی و به چه تعداد فرزند بیاورند و به این منظور روش‌های پیشگیری، کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برای خانواده‌ها دارد که در روش پیشگیری کوتاه مدت، تابلیت‌های ضد باوری و کاندوم نظر به وضعیت صحی زوج‌ها برای آن‌ها به‌گونه رایگان از سوی مراکز صحی دولتی توزیع می‌شود.»
در روش میان مدت که مختص خانم‌ها است، از پیچکاری استفاده می‌شود و در روش‌های بلندمدت که ضمانت شده و قابل برگشت اند، از لوپ‌ها و سایر وسایل پیشگیری از بارداری به خانم‌ها و یا به زوج‌ها تطبیق می‌شود.
در حال حاضر برنامه تنظیم خانواده در تمامی مراکز صحی دولتی به‌صورت رایگان است. زارت صحت افغانستان گفته که به منظور ارایه خدمات بهتر، 30 مرکز خصوصی در تفاهم با این وزارت برنامه تنظیم خانواده را برای مردم به‌صورت رایگان عرضه می‌کند. از این 30 مرکزی خصوصی ذکر شده، 21 مرکز در کابل و 9 مرکز در هرات فعال است.
چقدر زنان از خدمات صحی برخوردارند؟
وزارت صحت عامه می‌گوید که 90 درصد زنان در افغانستان از خدمات جدید فاصله‌دهی ولادت باخبر اند اما تنها 20 درصد آنان از این خدمات استفاده می‌کنند.
به گفته‌ی این وزارت، 70 درصد زنان به دلایل مذهبی، عدم دسترسی به خدمات صحی، ترس از عوارض جانبی، داشتن علاقه به پسر و عدم مشارکت زنان به تصمیم‌گیری سبب شده که آنان از روش تنظم خانواده استفاده نکنند.
خانواده‌های ساکن در مناطق دور دست افغانستان متقعد اند که جلوگیری از فرزندآوری، نافرمانی از کار خداوند و گناه نابخشودنی است. در کنار این مسأله در مناطق دوردست کشور مردم به‌صورت درست به خدمات صحی دسترسی ندارند و عمده‌ترین دلایل این محرومیت، ناامنی است.
از سوی‌هم ترس از عوارض جانبی از تطبیق روش‌های بارداری‌ها ناخواسته سبب شده که در بزرگ شهر‌های کشور نیز خانواده‌ها کمتر به آن عمل کنند.
برنامه تنظیم خانواده تنها با این چالش‌ها مواج نیست. مسوولان در وزارت صحت عامه می‌افزایند که عدم مشارکت مردان در سهم‌گیری تطبیق برنامه تنظیم خانواده و حرمت نگذاشتن به تصمیم زنان درخانواده‌ها، مانع دیگر است.