اداره‌ی ثبت و احوال نفوس افغانستان می‌گوید که از آغاز کمپاین سراسری توزیع شناسنامههای کاغذی جدید تا کنون، به بیش از پنج میلیون نفر در سراسر کشور شناس‌نامه توزیع شده است.
کمپاین سراسری توزیع شناسنامههای کاغذی جدید در ماه حوت سال 1396 شروع شد. این کمپاین به‌خاطری آغاز شد که کمیسیون مستقل انتخابات برای برگزاری انتخابات پارلمانی و شوراهای ولسوالی‌ها باید 10 میلیون واجد شرایط رأی‌دهی را تحت پوشش قرار می‌داد.
رویینا شهابی، رییس مطبوعات و روابط عامه‌ی اداره ثبت و احوال نفوس می‌گوید که این اداره ظرفیت توزیع شناس‌نامه تا سقف 10 میلیون نفر را با راه‌اندازی کمپاین سراسری توزیع شناس‌نامه ایجاد کرد، اما این‌که در پایان کمپاین، کدام عدد برای شناسنامههای توزیع شده، اعلام خواهد شد، وابسته به سهم شهروندان برای دریافت شناس‌نامه تابعیت دارد.
خانم شهابی به اطلاعات روز گفت که در آغاز این کمپاین روزانه چیزی در حدود 40 هزار نفر شناس‌نامه می‌گرفتند که در این اواخر این رقم به بیش از 80 هزار نفر در روز رسیده است.
خانم شهابی می‌افزاید تاکنون بیش از پنج میلیون شناس‌نامه جدید در سراسر کشور توزیع شده است که تا آخر ماه سرطان این رقم به 10 میلیون و یا کمتر از آن خواهد رسید.
براساس طرح توزیع 10 میلیون شناس‌نامه کاغذی جدید، پنج مرکز توزیع در کابل و 1050 تیم سیار ــ چهار نفر در هر تیم سیار کار می‌کنند ــ در سراسر افغانستان به شهروندان کشور شناس‌نامه کاغذی جدید توزیع می‌کنند.
اداره‌ی ثبت و احوال نفوس آماده است در صورت که کمیسیون مستقل انتخابات مدت ثبت نام رأی‌دهندگان را تمدید کند و مراکز را باز نگه دارد، روند توزیع شناسنامههای کاغذی را تا سه ماه دیگر ادامه دهد.
خواستیم آمار تذکره‌های توزیع شده براساس هر ولایت را در این گزارش بگنجانیم، اما اداره‌ی ثبت و احوال نفوس از دادن معلومات در این زمینه خودداری کرد. دلیل این اداره این است که آمار هر ولایت در اخیر کمپاین در اختیار رسانه‌ها گذاشته خواهد شد.
اهداف
رییس مطبوعات اداره‌ی ثبت و احوال نفوس می‌گوید که راه اندازی کمپاین سراسری توزیع شناسنامههای کاغذی جدید دو هدف داشت: یکی پوشش واجدان شرایط رأی‌دهی و دیگر توزیع شناس‌نامه به شهروندانی که فاقد شناس‌نامه‌اند.
سال گذشته زمانی که تصمیم بر این شد که فهرست رأی‌دهندگان براساس شناس‌نامه شهروندان تهیه شود، کمیسیون مستقل انتخابات از اداره ثبت و احوال نفوس خواست که برای 10 میلیون نفر در سراسر کشور شناس‌نامه توزیع کند.
خانم شهابی می‌گوید که کمپاین سراسری توزیع شناس‌نامه صرفاً به‌خواهش کمیسیون مستقل انتخابات برای تهیه فهرست ثبت نام رأی‌دهندگان آغاز نشده، بلکه اداره ثبت و احوال نفوس با در نظرداشت نیازمندی کمیسیون انتخابات، از فرصت پیش آمده استفاده کرد تا کمپاین سراسری توزیع شناس‌نامه را که از سال 1353 تاکنون «فلج» بوده، دوباره راه بیاندازد.
اداره ثبت و احوال نفوس باید هر 10 سال یک بار کمپاین سراسری توزیع شناس‌نامه به شهروندان کشور را راه اندازی کند، اما از سال 1353 تا سال گذشته، به‌دلیل مشکلات و جنگ‌های داخلی این کمپاین راه اندازی نشده بود.
به گفته‌ی شهابی، بر بنیاد این کمپاین برای تمام شهروندان فاقد شناس‌نامه، چه کسانی که واجد شرایط رأی‌دهی‌اند و چه کسانی که واجد شرایط رأی‌دهی نیستند، شناس‌نامه توزیع می‌شود. او افزود: ««در افق بزرگ هدف ما راه اندازی کمپاین سراسری تذکره بود که نه تنها واجد شرایط رأی‌دهی، بلکه همه بتوانند تذکره بگیرند و خانم‌ها نیز مستفید شوند.»
برآورد اداره ثبت و احوال نفوس از شمار افراد دارنده شناس‌نامه و فاقد شناس‌نامه در کشور برای آغاز این کمپاین نشان می‌داد که 50 فیصد نفوس شهری و حدود 30 درصد نفوس روستایی افغانستان شناس‌نامه دارند.
هیأت ناروی برای مهاجرین یا NRC در افغانستان در سال 1395 گزارش تحقیقی را منتشر کرد که نشان می‌داد 62 فیصد زنان در افغانستان شناس‌نامه/سند تابعیت ندارند.
رییس مطبوعات اداره ثبت و احوال نفوس می‌گوید که موضوع زنان نیز برای این اداره مهم بود که این کمپاین فرصتی شود تا زنان شناس‌نامه بگیرند.
ویژگی‌های شناسنامههای جدید
کاغذ شناسنامههای که در قالب این کمپاین توزیع می‌شود با کاغذ تذکره‌های قبلی تفاوت دارد و از کیفیت بهتری برخوردار است. تذکره‌های کاغذی قبلی در ورق عادی A4 چاپ و توزیع می‌شد.
رویینا شهابی می‌گوید که شناسنامههای جدید کاغذ «خاص» دارد و به لحاظ امنیتی کیفیت آن بالاتر است که امکان جعل در داخل افغانستان را تا 80 الی 90 درصد پایین می‌آورد.
شناسنامههای قبلی دست‌نویس بود، اما شهابی می‌گوید که شناسنامههای جدید دست نویس نیست و به‌خاطر امکانات بالای امنیتی نیاز به تایید اداره مرکزی ثبت و احوال نفوس ندارد. اما شناسنامههای توزیع شده جدید که به دست ما رسیده دست‌نویس است.
شایعه‌ی توزیع شناسنامههای جعلی
تاکنون گزارش‌های متعددی از توزیع شناسنامههای جعلی و نصب برچسب ثبت نام انتخابات در آن‌ها، گزارش شده است.
ضیا، یک باشنده کابل که اخیراً برای یک عضو فامیل خود شناس‌نامه کاغذی جدید گرفته می‌گوید که مشخصات افراد با قلم روی ورق شناس‌نامه‌ها نوشته می‌شود و هم‌چنان همین مشخصات همراه عکس و کاپی شناس‌نامه پدر فرد متقاضی در یک کتاب درج می‌شود.
او چشم‌دیدش را این گونه شرح می‌دهد: به‌دلیل این که اساس (کُنده) فرد متقاضی در مراکز توزیع شناس‌نامه موجود نیست، یک نفر می‌تواند به‌عنوان شناس‌نامه جدید، چندین شناس‌نامه بگیرد و یا یک فرد می‌تواند از چندین مرکز چندین شناس‌نامه بگیرد.
داوود، باشنده غزنی هنگام اخذ شناس‌نامه برای یک عضو فامیل خود از مسوول مرکز توزیع پرسیده که این شناس‌نامه‌ها اساس ندارد و درج کتاب اساس نمی‌شود؟ داوود می‌گوید که مسوول آن مرکز به من گفت این شناسنامههای صرف برای انتخابات است، بعد از آن اعتبار ندارد و کتاب اساس را که نمی‌شود در مراکز سیار آورد.
اداره ثبت و احوال نفوس احتمال توزیع شناسنامههای جعلی را رد نمی‌کند و می‌گوید که گزارش‌ها و شکایت‌ها از گوشه و کنار افغانستان مبنی به توزیع شناسنامههای جعلی به این داره رسیده است که زیر بررسی قرار دارد.
رییس مطبوعات اداره ثبت و احوال نفوس می‌گوید: «تا زمانی که تذکره‌ها الکترونیکی نشود، جعل در تذکره‌ها امکان دارد. فساد در همه لایه‌ها است. من نمی‌توانم بگویم که باوجود تمام مشکلات، تهدیدها و چالش‌ها تذکره‌های فاقد مشروعیت توزیع نشده باشد.»
چندی پیش میرویس یاسینی، نماینده مردم ننگرهار در مجلس، بسته‌یی از شناسنامههای جعلی که در آن‌ها برچسب ثبت نام انتخابات زده شده بود را رسانه‌یی کرد.
باری لالی حمیدزی، یک عضو مجلس نمایندگان مدعی شد که حکومت چهار میلیون شناس‌نامه جعلی برای تقلب در انتخابات در سراسر کشور توزیع کرده است.
عبدالرحمان رحمانی، نمایندهی مردم بلخ نیز گفته بود اسنادی وجود دارد که در بعضی ولایات از یک تا سه هزار شناس‌نامه به گونه‌ی غیابی در دست‌رس تعدادی از نمایندگان قرار گرفته است.
روز گذشته، 19 جوزا، گزارش شد که 10 هزار فورم شناس‌نامه در ولایت تخار مفقود شده است. مسوولان اداره ثبت و احوال نفوس این خبر را تایید کرده و گفتند که یک عضو مجلس نمایندگان همه‌ی این شناس‌نامه را ربوده است. این اداره هیأتی برای بررسی این موضوع توظیف کرده است.
این مورد نمونه‌ی از امکان جعل در شناسنامههای جدید است.
خانم شهابی می‌گوید که ادراه ثبت احوال نفوس در حال ساخت میکانیزمی است که پس از ختم کمپاین سراسری توزیع شناس‌نامه، شناسنامههای فاقد مشروعیت را از چرخه‌ی شناسنامههای توزیع شده خارج کند.
او گفت: «به‌خاطر این که مشروعیت روند در اخیر کمپاین زیر سوال نروند، رهبری اداره تصمیم گرفت که یک میکانیزم جدید طرح‌ریزی شود که در اخیر براساس برآورد آن میکانیزم ما تذکره‌های فاقد مشروعیت لازم را که در جریان کمپاین گرفته شده، از چرخه خارج می‌کنیم.»
یوسف رشید، رییس اجراییه مؤسسه انتخابات آزاد و عادلانه افغانستان (فیفا) به اطلاعات روز گفت که جعل و تزویر در توزیع شناس‌نامه‌ها و ثبت نام رأی‌دهندگان به‌صورت گسترده وجود دارد و این موضوع می‌تواند پذیرش نتیجه‌‌ی انتخابات و اعتبار آن را به‌صورت جدی صدمه بزند.
آقای رشید افزود، نهاد آن‌ها اطلاع دارد که شناسنامههای قبلی ثبت دیتابیس شده است، اما اساس (کُنده) شناسنامههای جدید جمع‌آوری و شامل سیستم نشده است.
به گفته‌ی او، برخی نامزدان احتمالی و طرفداران آن‌ها در توزیع تذکره‌های جعلی دست دارند و در برخی موارد نامزدان احتمالی تیم‌های توزیع شناس‌نامه را در اختیار گرفته و برای افراد شان شناس‌نامه توزیع می‌کنند.
با این وضعیت می‌توان نتیجه گرفت که توزیع 10 میلیون شناس‌نامه جدید می‌تواند زمینه‌ی تقلب در انتخابات پارلمانی و شوراهای ولسوالی‌ها را که در 28 ماه میزان سال جاری برگزار می‌شود، گسترده‌تر کند.
چالش‌ها فراه راه کمپاین سراسری توزیع شناس‌نامه
اداره ثبت و احوال نفوس می‌گوید که کمپاین سراسری توزیع شناسنامههای جدید با چالش‌ها و مشکلات جدی همراه بوده است. شهابی می‌گوید که مداخله احزاب مخالف، زورمندان، بزرگان سیاسی، متنفذین قومی و محلی، تلاش برای جعل، مخالفان مسلح، ناامنی‌ها از مشکلات عمده فراه راه این کماپین بوده است.
او می‌افزاید که احزاب مخالف در روند توزیع شناسنامههای جدید «سنگ‌اندازی» کرده و در مواردی خودشان به جعل دست داشته، اما بعداً اعلام کرده که شناسنامههای جعلی توزیع می‌شود.
خانم شهابی گفت: «مشکلات خیلی زیاد بود. جز تذکره، هر پروسه‌ی دیگر که به یک موضوع سیاسی ربط بگیرد که فعلاً تذکره ارتباط مستقیم با انتخابات دارد، در جامعه‌ی همچون افغانستان، تصور می‌شود که چقدر باچالش روبروه بوده. چقدر نفر سنگ‌اندازی کردند و چقدر نفر خواستند پروسه کمپاین تذکره را بدنام کنند، به بیراهه بکشند و تمام تذکره‌های توزیع شده را باطل اعلام بکنند.»
شهابی افزود که این روند از سوی متنفذین قومی، محلی و سیاسی به‌صورت جدی متأثر شده و آسیب دیده است.