جنجالی‌ترین سیاست‌مدار افغانستان در چهار دهه‌ی اخیر، یک سال می‌شود که دست از جنگ مسلحانه علیه دولت کشورش برداشته و به روند صلح پیوسته است. گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی افغانستان در پانزدهم ثور سال گذشته پس از 20 سال زندگی مخفی به کابل آمد تا فعالیت‌های سیاسی خود را از سر گیرد.
او که سال گذشته در نخستین روز حضورش در کابل گفت با پیام صلح به حمایت دولت افغانستان آمده، اما اعلام کرده بود که به‌دلیل داشتن ملاحظات جدی از حکومت وحدت ملی حمایت نمی‌کند بلکه از تلاش برای خاتمه‌ی جنگ بدون قید و شرط حمایت می‌کند.
گلبدین حکمتیار در ماه میزان 1395 خورشیدی با محمداشرف غنی، رییس‌جمهور افغانستان توافق‌نامه‌ی صلح امضا کرد. پایان جنگ، تأمین صلح و امنیت، پایبندی به ارزش‌های اسلامی، حقوق برابر و بدون تبعیض زن و مرد در برابر قانون، یک‌پارچگی افغانستان و تعلق به همه‌ی اقوام کشور از مفاد مهم این توافق‌نامه است.
20 سال دوری از کابل
گلبدین حکمتیار یکی از چهره‌های برجسته‌ی دوران جهاد افغانستان علیه شوروی سابق است. او یکی از رهبران اسلام‌گرای جهادی بود که پس از خروج شوروی از افغانستان تبدیل به یکی از طرف‌های مدعی به‌دست آوردن قدرت سیاسی در کشورش گردید. در دهه‌ی هفتاد خورشیدی بر علیه حکومت برهان‌الدین ربانی، رییس‌جمهور پیشین افغانستان جنگید و تبدیل به یکی از طرف‌های جنگ‌های داخلی گردید.
پس از آن‌که طالبان کابل را تسخیر کردند، حکمتیار به شمال افغانستان رفت و بعد از آن از سال 1997 و 1998 تا اخیر 2001 در ایران زندگی می‌کرد. محمدامین کریم، عضو شورای سیاسی حزب اسلامی افغانستان میگوید از دورانی که حکومت ایران تصمیم گرفت که حکمتیار را تسلیم نیروهای امریکایی بکند، در اخیر ۲۰۰۱ او ایران خارج شد و از آن به‌بعد تا امروز در داخل افغانستان حضور دارد.
پس از سقوط طالبان و روی‌کار آمدن حکومت جدید به حمایت جامعه‌ی جهانی در افغانستان، آقای حکمتیار بر علیه دولت کشورش و نیروهای خارجی مستقر در افغانستان ایستاد و مانند طالبان در برابر آنان جنگید، فتوای جهاد صادر کرد و تا دو سال پیش به مخالفت خود ادامه داد.
توافق‌نامه‌ی صلح
توافق‌نامه‌ی صلح دولت افغانستان با گلبدین حکمتیار در ماه میزان 1395 امضا شد و پس از آن در نهم ثور سال گذشته آقای حکمتیار برای نخستین‌بار در ولایت شرقی لغمان حضور یافت. سپس به کابل آمد و در ارگ ریاست‌جمهوری سخنرانی کرد.
توافق‌نامه‌ی صلح نخست در ماه سنبله‌ی 1395 توسط نمایندگان حکومت افغانستان و حزب اسلامی در کابل امضا شد. برداشتن تحریم‌های سازمان ملل، آزادی زندانیان حزب اسلامی، دادن مصوونیت قضایی به رهبر و اعضای حزب اسلامی، جذب افراد و فرماندهان واجد شرایط قانونی مربوط به حزب اسلامی در نیروهای دفاعی و امنیتی افغانستان، فرصت دادن به حزب اسلامی برای شرکت در انتخابات و اعطای زمین برای مهاجران حزب اسلامی از تعهدات عمده دولت افغانستان در این توافق‌نامه است.
پایان بخشیدن به فعالیت‌ها و تحرکات نظامی، رعایت قانون اساسی، قطع ارتباط با گروه‌های تروریستی و سازمان‌های مسلح غیرقانونی، تلاش برای تأمین صلح و ثبات دایمی در افغانستان و فعالیت سیاسی در مطابقت با قوانین نافذه‌ی افغانستان از تعهدات گلبدین حکمتیار است.
در ماه دلو 1395 شورای امنیت سازمان ملل متحد متحد نام گلبدین حکمتیار را از فهرست تحریم‌های این سازمان بیرون کرد. هرچند پیش از آن روسیه با حذف نام او از فهرست تحریم‌ها مخالفت کرده بود.
امین کریم، عضو شورای سیاسی حزب اسلامی میگوید که برخلاف آن‌چه توافق شده بود، هنوز مفاد توافق‌نامه‌ی آن‌گونه که انتظار می‌رفت عملی نشده است. او میگوید درک حزب اسلامی این است که «نیروهایی که از جنگ در افغانستان صاحب امکانات سیاسی بی‌شمار شده‌اند، در صدد تخریب روند صلح‌اند.»
دستاورد حکومت
حکومت وحدت ملی افغانستان در گفت‌وگوهای صلح با مخالفان مسلح پیوستن حکمتیار به روند صلح را یک موفقیت خوانده و آن را حاصل گفت‌وگوهای بین‌الافغانی می‌خواند. محمداشرف غنی به این باور است که برگشت حکمتیار یک گام بزرگ در راستای صلح است و استدلال می‌کند که افغان‌ها می‌توانند در داخل و پایتخت کشور با روحیه‌ی مدارا و تحمل‌پذیری، به صلح دست یافته و فرهنگ گفت‌وگو را بر فرهنگ جنگ و خشونت ترجیح داده و به موفقیت برسانند.
محمدامین کریم به این باور است که مهم‌ترین اصل قابل یادآوری این است که روند مذاکرات بین‌الافغانی برای اولین‌بار در تاریخ معاصر افغانستان به موفقیت رسیده و در ذات خود یک دستاورد بزرگ در راستای برقراری صلح سرتاسری است.
شاه‌حسین مرتضوی، معاون سخن‌گوی ریاست‌جمهوری افغانستان استدلال می‌کند که یک جریان سیاسی که در مخالفت علیه دولت قرار داشت، امروز در سایه‌ی قانون اساسی فعالیت می‌کند. افزون بر این پیوستن رهبر حزب اسلامی به روند صلح ظرفیت و توانمندی حکومت وحدت ملی را نشان می‌دهد که می‌تواند ابتکار عمل را به دست بگیرد.
رهایی زندانیان
براساس توافق‌نامه‌ی صلح دولت افغانستان با حزب اسلامی به‌رهبری حکمتیار، «آن‌عده زندانیان و اسرای مربوط به حزب اسلامی افغانستان که به‌دلایل فعالیت‌های سیاسی و نظامی زندانی شده‌اند و دعوی حق‌العبدی علیه آن‌ها وجود داشته باشند، به رویت لیست توافق شده» از زندان رها می‌شوند. حزب اسلامی متعهد شده که این افراد دیگر به میدان جنگ علیه دولت افغانستان نرفته و به هیچ گروه مسلح غیرقانونی و تروریستی نمی‌پیوندند.
رهایی زندانیان مربوط به حزب اسلامی افغانستان پس از امضای توافق‌نامه‌ی صلح آغاز شد. تا ماه جدی 1396 خورشیدی سومین گروه از این زندانیان رها شدند. سومین گروه زندانیان که رها شدند، 75 نفر اعلام شد؛ 38 زندانی از زندان بگرام و 37 تن دیگر از زندان پلچرخی.
حزب اسلامی افغانستان پس از امضای توافق‌نامه‌ی صلح با دولت افغانستان فهرستی را به حکومت وحدت ملی سپرد که در آن نام حدود 2 هزار و 600 زندانی مربوط به حزب اسلامی درج شده بود. اکنون محمدامین کریم، عضو شورای سیاسی حزب اسلامی افغانستان به روزنامه‌ی اطلاعات روز میگوید که 153 تن از زندانیان مربوط به حزب اسلامی رها شده اما اندکی بیشتر از آن پس از امضای توافق‌نامه زندانی شده‌اند.
او گفت: «در این عرصه بیلانس مثبت و امیدوارکننده نیست. در هفته‌های اخیر تلاش زیادی به‌خصوص از جانب شورای امنیت و دیگر نهادهای ذی‌ربط صورت می‌گیرد تا تعدادی از اسرای باقی مانده ما در هفته‌های آینده رها شوند.»
شاه‌حسین مرتضوی، معاون سخن‌گوی ریاست‌جمهوری افغانستان میگوید که حکومت در رابطه به زندانی‌ها می‌خواهد دقت لازم را انجام دهد تا تمام دوسیه‌های آنان بررسی شده و قانون نقض نشود. او در گفت‌وگو با روزنامه‌ی اطلاعات روز گفت که «اگر کسی بالایش اتهامی از سوی یک فرد است یا یک دوسیه‌ی جرمی دارد، در باره آنان دقت لازم قانونی و حقوقی صورت بگیرد.»
گزارش‌هایی وجود دارد که شماری از زندانیان مربوط به حزب اسلامی که بند رها شده‌اند، دوباره به فعالیت‌های هراس‌افگنانه رو آورده‌اند. هفته‌ی گذشته پولیس قندهار تأیید کرده بود که مولوی ولی‌محمد، از اعضای حزب اسلامی که از زندان رها شده، بر یک کاروان نظامیان رومانیایی در ولسوالی دامان قندهار حمله کرده و 11 دانش‌آموز مکتب را کشته است. اما حزب اسلامی این ادعا را رد کرده و گفته که از زندانیان رها شده تعهد گرفته شده تا دوباره به میدان جنگ بر نگردند.
با این حال شاه‌حسین مرتضوی میگوید که این موارد باید مستندسازی شود ولی در حد فضای مجازی خبرهایی در این مورد شنیده شده است. او گفت: «ما باید تدابیر بیشتر بگیریم و تضمین‌های بیشتر اتخاذ شود، تا مواردی که شما مطرح می‌کنید تکرار نشود ولی اما حکومت در مورد هر فرد تحقیق لازم خود را انجام می‌دهد.»
تغییرات
یک سال پس از حضور گلبدین حکمتیار در کابل برخی‌ها استدلال می‌کنند که تغییرات جدی در عرصه‌ی سیاست افغانستان رونما نشده است و برخلاف آن امین کریم میگوید حضور حزب اسلامی افغانستان در عرصه‌ی سیاسی مانع این شد که «نیروهایی که می‌خواستند با کشاندن مردم روی جاده‌ها و با تهدیدهای متعددی باعث ازدیاد و ایجاد بحران و حتا تلاش برای سقوط نظام از طریقه‌های غیرقانونی موفق شوند، حضور حزب اسلامی مانع این کشمکش‌ها گردید.»
حکومت وحدت ملی نیز به این باور است که آمدن حکمتیار به کابل میدان سیاست را فراخ‌تر کرده و در میدان مسطح سیاست افغانستان تمام احزاب سیاسی می‌توانند با ارایه برنامه‌ها و دیدگاه‌های خود فعالیت کنند و مردم با بررسی کارنامه‌های آنان می‌توانند تصمیم بگیرند.
اما وحید مژده، آگاه مسایل سیاسی افغانستان به این باور است که با آمدن حکمتیار به کابل انتظار می‌رفت که ناامنی‌ها کاهش یابد اما با پیوستن او به روند صلح آشکار شد که چنین انتظاری به جا نبوده زیرا آقای حکمتیار قبلاً توان رزمی خود را از دست داده بود.
آقای مژده در گفت‌وگو با روزنامه‌ی اطلاعات روز گفت که «در گذشته حزب اسلامی به عنوان یک گروه اسلامی بنیادگرا که فراتر از مسایل قومی می‌اندیشید و در دوره جهاد مطرح بود، در مناطق مختلف از حمایت مردم برخوردار بود اما گرایش‌های قومی که آقای حکمتیار با پیوستن به دولت بروز داد، موقعیتش را تظعیف کرد.»
مرد دردسرساز
گلبدین حکمتیار متهم به نقض حقوق بشر است و دخیل بودن او در جنگ‌های داخلی، لقب «قصاب کابل» را نصیبش کرده است. پیوستن او به روند صلح با مخالفت‌هایی نیز روبه‌رو شده بود. یک روز پس از آمدن او به کابل، صدها تن بر علیه او تظاهرات کردند و تصاویر قربانیان جنگ‌های کابل را با خود حمل کردند. افزون بر این، حزب اسلامی به رهبری حکمتیار متهم به قتل حمیده برمکی و اعضای فامیلش است.
در ماه میزان 1395 نیز شماری از معترضان در کابل خواهان محاکمه‌ی آقای حکمتیار شدند. سپس در ماه میزان همین سال کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان از گلبدین حکمتیار خواست تا شهامت به خرج داده و از مردم افغانستان معذرت‌خواهی کند.
در کنار این گلبدین حکمتیار یکی رهبران سیاسی بوده است که همواره موضع‌گیری‌هایش خبرساز شده است. در یک سال گذشته علاوه بر سیاست‌ورزی قومی، او در مقابل دیگر احزاب سیاسی و شخصیت‌های سیاسی نیز سخن زده است.
در ماه عقرب سال گذشته آقای حکمتیار جنگ افغانستان را یک جنگ قومی خواند و واکنش‌های زیادی را برانگیخت. او گفته بود که جنگ افغانستان جنگ میان دو قوم است؛ هرچند پس از آن گفت صحبت‌های او سوءتعبیر شده است.
در ماه جدی سال گذشته او یکبار دیگر حرف‌های جنجالی را مطرح کرد. او گفته بود که ایران می‌خواهد بازی‌یی را که به‌نام داعش در عراق و سوریه کرد، در افغانستان نیز انجام بدهد و جنگجویان داعش از عراق و سوریه، از سوی ایران به افغانستان صادر می‌شود.
علاوه بر این از بحث روی چگونگی نظام انتخابات، جدایی میان فارسی و دری، سهم اقوام در قدرت و مطرح کردن این‌که «سهم لوی پکتیا کمتر از بامیان، دایکندی و پنجشیر است»، از دیگر سخنان جنجالی او در یک سال گذشته بوده است. در آخرین مورد او از توزیع شناس‌نامه‌ی الکترونیکی حمایت کرده است.
موضع‌گیری‌های او این پرسش را در اذهان مردم مطرح کرده که رهبر حزب اسلامی برای ختم جنگ و حمایت از دموکراسی و دولت به کابل نیامده بلکه آمده تا بر تنش‌ها و تضادهای داخلی بیفزاید و گاه بر علیه منتقدان سیاسی حکومت وحدت ملی سخن بزند. در کنار این برخی‌ها به این باور اند که حکومت وحدت ملی برای بازی با کارت قومی در سیاست افغانستان از آقای حکمتیار به‌عنوان ابزار استفاده می‌کند و در مواردی از زبان حکمتیار با منتقدانش سخن می‌زند.
امین کریم میگوید کسانی که این مسایل را مطرح می‌کنند، درک ناچیز از حقایق جامعه‌ی افغانستان، تاریخ معاصر این کشور و حزب اسلامی دارند و ممکن نیست که دولت «امیر حزب اسلامی» را وسیله‌ی سیاست خود قرار بدهد.
آقای کریم با اشاره به سخنان هفته‌ی گذشته آقای حکمتیار در پروان که بیشتر بر اختلافات در سطح رهبری حکومت انتقاد کرد، گفت: «موضع‌گیری انتقادی ما البته نه به‌شکل مقطعی و یا تخریبی، از روشن‌ترین و آشکارترین موضع‌گیری‌هاست.»
شاه‌حسین مرتضوی نیز به این باور است که حکومت هرگز نمی‌خواهد از احزاب سیاسی استفاده‌ی ابزاری کند و انتظار دارد که جریان‌های سیاسی به‌جای رویکرد به تنش‌های قومی یا نفاق سیاسی، بیشتر کوشش کنند که ارزش‌های دموکراتیک را در گفتمان‌های سیاسی نهادینه کنند.
استدلال وحید مژده این است که حکمتیار دیگر نمی‌تواند با مطرح‌کردن شعارهای پشتون‌گرایانه‌ی حمایت پشتون‌های افغانستان را به‌دست بیاورد. او می‌افزاید که آقای حکمتیار یک‌عده شدید نسبت به بعضی گروه‌ها دارد و مشکل دیگر او این است که «از دهه‌ی 90 قرن گذشته به پیش نیامده و از نظر فکری هنوز در همان دوره زندگی می‌کند.»
چالش درون‌حزبی
گلبدین حکمتیار بنیانگذار حزب اسلامی افغانستان است. اما پس از سقوط طالبان و روی‌کار آمدن حکومت جدید در افغانستان، عبدالهادی ارغندیوال حزب اسلامی افغانستان را در وزارت عدلیه این کشور ثبت کرد و به‌حیث رهبر این حزب در شانزده سال گذشته فعالیت می‌کرد.
پس از آن‌که آقای حکمتیار به روند صلح پیوست، اختلافات درون‌حزبی نیز بالا گرفت. آقای ارغندیوال در کنگره‌ی حزب اسلامی که سال گذشته برگزار شد، شرکت نکرد و گفت که برای شرکت در آن ملاحظات خودش را داشته است.
نحوه‌ی فعالیت سیاسی حزب اسلامی و مناسبات آن با سایر احزاب سیاسی از جمله موارد اختلافی میان حکمتیار و ارغندیوال است. آقای ارغندیوال استدلال می‌کند که دفاع از افغانستان مسوولیت دولت است ولی حکمتیار موضع‌گیری دیگری دارد.
او در گفت‌وگو با طلوع‌نیوز گفته بود: «پالیسی‌های آینده حزب اسلامی که در آینده هدف چه باشد و در کدام جهت باید سیر کرد و از چه مسایل باید اجتناب کرد، در این مسایل ما اختلاف نظر جزئی داریم. در مورد جنگ و صلح ما نظر مشخصی داریم که به هیچ عنوانی علیه هیچ جناحی در هیچ جنگ مسلحانه وارد نمی‌شویم.»
اختلافات درونی حزب اسلامی تاکنون حل نشده است. در ماه حوت سال گذشته شورای اجرایی حزب اسلامی شاخه‌ی گلبدین حکمتیار اعلام کرد که سه عضو ارشدش را از حزب اجراج کرده است. عبدالهادی ارغندیوال، رییس شاخه‌ی ثبت شده حزب، انجنیرمحمد خان، معاون نخست ریاست اجرایی و عبدالبصیر انور، وزیر عدلیه سه عضو حزب اسلامی‌اند که از این حزب اخراج شده‌اند.
حزب اسلامی به‌رهبری ارغندیوال در سال‌های اخیر با احزاب مختلف نزدیکی بیشتر داشته است. در انتخابات ریاست‌جمهوری گذشته این حزب با حزب جمعیت اسلامی افغانستان متحد شد؛ حزبی که در دهه هفتاد با حزب اسلامی به رهبری حکمتیار وارد جنگ شده بود.
تأثیر روی گفت‌وگوهای صلح با طالبان
گلبدین حکمتیار در نخستین روز حضورش در کابل از طالبان خواست از جنگ دست برداشته و به روند صلح بپیوندند. یک سال پس از آن امین کریم میگوید حزب اسلامی با طالبان در ارتباط است و طالبان نیز از حزب اسلامی در مورد تحقق توافق‌نامه‌ی سوال می‌کنند.
او گفت که حزب اسلامی در راستای تشویق طالبان برای پیوستن به روند صلح کار می‌کند و طرحی را نیز به ریاست‌جمهوری افغانستان فرستاده است. این در حالی است که در بهار امسال آقای حکمتیار از طالبان خواست که به مذاکرات بین‌الافغانی توافق کنند و افزود که برای گروه طالبان مناطق امن با توافق حکومت در نظر گرفته شود.
آقای کریم گفت: «امیدواری ما نسبت به سال قبل در این که طالبان به میز مذاکره بنشینند بیشتر است ولی متأسفانه در درون صفوف دولت ما و اقشار سیاسی ما هنوز تعریف مشخصی از تحریک طالبان و مخالفین مسلح صورت نگرفته.»
حزب اسلامی افغانستان در حالی از ارایه‌ی طرح صلح دولت این کشور با طالبان سخن می‌زند که حکومت وحدت ملی در دومین نشست کنفرانس کابل طرح صلح خود با طالبان را ارایه کرد. براساس این طرح، حکومت افغانستان آماده است تا طالبان را به‌حیث یک حزب سیاسی به‌رسمیت بشناسد.
حزب اسلامی افغانستان اما استدلال می‌کند که مشکلات موجود در دو طرف، هم طالبان و هم حکومت، باعث شده راه تحقق صلح در کشور ناهموار باشد زیرا هنوز نه طالبان در بین خود به تصمیم واحد رسیده و نه حکومت افغانستان.
برخی آگاهان اما به این باور اند که با آمدن گلبدین حکمتیار ناامنی‌ها گسترش پیدا کرده و هیچ کمکی به روند صلح نشده است.
وحید مژده میگوید: «طالبان هیچ توجه به آقای حکمتیار نکرده. موضع‌گیری‌های حکمتیار سبب شده که طالبان او را به‌عنوان یک شخصیت بی‌طرف نه بلکه کسی که در کنار امریکایی‌ها قرار گرفته، بشناسند.»
گلبدین حکمتیار در یک سال گذشته درباره‌ی انتخابات نیز بی‌طرف نمانده است. او بر برگزاری انتخابات شفاف تأکید کرده و نیز خواهان سهم داشتن احزاب در پارلمان است. او استدلال می‌کند که سیستم کنونی پارلمان آرای مردم را ضایع می‌سازد و تنها رای 20 درصد مردم حساب می‌شود.
کریم امین در گفت‌وگو با روزنامه‌ی اطلاعات روز افزود که ما می‌خواهیم رای هر افغان حساب شود تا هر رای‌دهنده بتواند وکیل خود را در پارلمان داشته باشد. او گفت که حزب اسلامی افغانستان در سراسر کشور در انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری موقف و نماینده خواهد داشت.