همزمان با فرارسیدن سال نو در افغانستان، قصه‌ی گفت‌وگوهای صلح دولت این کشور با طالبان نیز بیشتر شده؛ برخلاف سال‌های گذشته که این قصه در زمستان گرم‌تر می‌شد و در بهار آتش جنگ شعله‌ورتر. تاکنون طرح بی پیش‌شرط محمداشرف غنی به طالبان پیش کشیده شده و نشست تاشکند در این زمینه برگزار شده است. همزمان با آن، مقامات وزارت خارجه‌ی پاکستان و افغانستان سرگرم گفت‌وگو بر سر دست‌یابی به مکانیزم همکاری‌اند.
دولت افغانستان استدلال می‌کند که شرایط تغییر کرده و جامعه‌ی جهانی حقانیت این کشور را درک کرده است. افزون بر این، حرکت‌های اعتراضی در برابر جنگ و برقراری آتش‌بس نیز از قلب پایتخت کنونی طالبان، هلمند، آغاز شده و صدها تن از باشندگان هلمند از حکومت افغانستان و طالبان خواسته تا دست از جنگ بردارند.
حرکت اعتراضی باشندگان هلمند در حالی آغاز شده که نشست تاشکند با حضور 33 کشور در مورد صلح افغانستان برگزار گردید و اشتراک‌کنندگان آن بر برقراری صلح در افغانستان تأکید کردند. اشرف غنی رییس‌جمهور افغانستان، در این نشست گفت که از تمام فرصت‌ها برای رسیدن به صلح استفاده می‌کند.
داستان گفت‌وگوهای صلح افغانستان و طالبان تازگی ندارد. تاکنون چندین تلاش دولت افغانستان و تلاش‌های کشورهای دیگر برای پایان بخشیدن به جنگ در این کشور بی‌نتیجه مانده و در میدان جنگ تغییری رونما نشده است.
از کمیسیون تحکیم صلح تا شورای عالی صلح
در سال 1384 خورشیدی حامد کرزی رییس‌جمهور پیشین افغانستان، کمیسیونی را زیر نام «کمیسیون تحکیم صلح و آشتی ملی» به‌ریاست حضرت صبغت‌الله مجددی، رییس اولین دولت مجاهدین ایجاد کرد. این کمیسیون سپس به «کمیسیون حل منازعات و ارتباط مردم با دولت» تغییر نام داد و مسوولیت‌ها و فعالیت‌های آن روی از بین‌بردن فاصله میان دولت و مردم و تشویق مخالفان مسلح به مصالحه متمرکز گردید.
در جوزای 1389 خورشیدی حامد کرزی لویه‌جرگه‌ی ملی مشورتی برای صلح را برگزار کرد. این جرگه تشکیل شورای عالی صلح را پیشنهاد کرد و در آن پیشنهادات مهمی برای ایجاد مکانیزم و چهارچوب‌های مذاکرات صلح، ایجاد شورای عالی صلح، ترتیبات رهایی زندانیان طالبان و تدوین برنامه‌ی همه‌جانبه و استراتژی ملی و دایمی برای صلح و آشتی با ناراضیان و خروج آنان از لیست‌های سیاه و ترک جنگ مطرح گردید.
شورای عالی صلح افغانستان که در رأس آن برهان‌الدین ربانی رییس‌جمهور سابق افغانستان، قرار داشت، هنوز کار مهمی را در عرصه‌ی صلح انجام نداده بود که طالبان ربانی را به قتل رساندند. کشته‌شدن ربانی در 29 سنبله‌ی 1390 نه‌تنها موفقیت گفت‌وگوهای صلح را با پرسش‌های جدی مواجه ساخت، بلکه نشان داد که طالبان قصد صلح ندارند.
نشست چهارجانبه
محمداشرف غنی رییس‌جمهور افغانستان، پس از رسیدن به قدرت تلاش کرد اعتماد پاکستان را جلب کند. او چندین بار به پاکستان سفر کرد و سعی ورزید به کمک پاکستان صلح را در کشورش برقرار کند. اما پاکستان به‌زودی آب سردی بر خواسته‌های اشرف غنی ریخت و بار دیگر جنگ در افغانستان شدت گرفت.
هرچند تلاش‌های گفت‌وگوهای صلح در زمان حکومت حامد کرزی هم از طریق شورای عالی صلح جریان داشت اما با آغاز به کار حکومت وحدت ملی، این گفت‌وگوها از مجاری دیپلماتیک بار دیگر آغاز شد.
تلاش‌ها برای صلح در افغانستان و آغاز مذاکره با گروه طالبان در قالب اجلاس چهارجانبه با حضور افغانستان، پاکستان، امریکا و چین دنبال شد. هدف از این نشست‌ها کشاندن طالبان پای میز مذاکره بدون تعیین پیش‌شرط از سوی این گروه بود، اما شش نشست گروه چهارجانبه که در آن روی «نقشه‌ی راه» برای آغاز گفت‌وگوهای صلح بین دولت افغانستان و گروه طالبان بحث گردید، بی‌نتیجه پایان یافت.
نشست مسکو
در حالی‌که تلاش‌های چهارجانبه‌ی صلح دولت افغانستان با طالبان با حضور امریکا، چین، پاکستان و افغانستان بی‌نتیجه پایان یافته بود، این بار روسیه برای برقراری صلح در افغانستان پا پیش گذاشت و نشست سه‌جانبه‌ی روسیه، چین و پاکستان را برگزار کرد. در نخستین نشست مسکو سه کشور اعلام آمادگی کردند که برای رسیدن به صلح در افغانستان، بعضی از چهره‌های گروه طالبان را از فهرست افراد مشمول تحریم خارج سازند.
این نشست با واکنش تند افغانستان مواجه شد و این کشور از دعوت‌نشدن در نشست سه‌جانبه‌ی مسکو انتقاد کرد. دومین نشست مسکو در بهار 1396 با حضور دیپلمات‌های ارشد کشورهای افغانستان، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، چین، پاکستان، روسیه، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان برگزار شد. این نشست از طالبان خواست تا از فعالیت‌های نظامی دست برداشته و برای حل‌وفصل بحران افغانستان با کابل وارد مذاکره‌ی مستقیم شوند.
در آن زمان هرچند مسکو از امریکا برای شرکت در این نشست دعوت کرده بود، اما واشنگتن در نشست مسکو حاضر نشد و گفت که روسیه با دخیل‌ساختن طالبان در گفت‌وگوهای صلح به این گروه نظامی مشروعیت می‌بخشد. افزون بر این، امریکا مدعی است که مسکو از طالبان حمایت می‌کند؛ ادعایی که همواره از سوی روسیه رد شده است.
روند کابل
پس از آغاز تلاش‌های مسکو برای آوردن صلح به افغانستان، حکومت وحدت ملی با حمایت متحدان غربی خود نشستی را زیر نام «روند کابل» راه‌اندازی کرد. با توجه به مطرح‌بودن اتهام‌های حمایت روسیه از طالبان، برخی‌ها به این باور اند که کابل و متحدانش برای جلوگیری از افتادن رهبری گفت‌وگوهای صلح به‌دست مسکو، نشست روند کابل را طراحی کرده‌اند.
نخستین نشست روند کابل در 16 جوزای سال گذشته با حضور نمایندگان بیش از 20 کشور و سازمان بین‌المللی در کابل برگزار شد. هدف از این نشست تمرکز روی صلح، امنیت و مبارزه با تروریزم به‌رهبری و مالکیت افغانستان خوانده شد.
اشرف غنی در افتتاحیه‌ی این نشست گفت که این آخرین شانس برای گروه طالبان است که به روند صلح بپیوندد. او گفت: «ما شانسی را برای صلح پیشکش می‌کنیم، اما این پیشکش بی‌انتها نیست. زمان در حال سپری‌شدن است. این آخرین چانس است، از آن استفاده کنید یا با عواقب آن مواجه شوید.»
دومین نشست این روند در ماه حوت سال گذشته در کابل برگزار شد. در این نشست نمایندگان 25 کشور و 3 نهاد بین‌المللی شرکت کردند و محمداشرف غنی پیشنهاد وسوسه‌برانگیزی را برای پیوستن طالبان به روند صلح مطرح کرد.
«آتش‌بس، شناختن گروه طالبان به‌عنوان حزب سیاسی، ترتیبات اعتمادسازی انتقالی و انتخابات فراگیر، معتبر، آزاد و عادلانه؛ بازنگری قانون اساسی، عدالت و حل شکایات، تطبیق قوانین و فرامین، رهایی زندانیان و حذف نام آنان از لیست تحریم‌ها» از جمله پیشنهادهای اشرف غنی برای طالبان در سطح ملی بود.
هرچند از آن زمان تاکنون طالبان واکنش رسمی به این پیشنهاد اشرف غنی نداده‌اند، اما پس از نشست روند کابل به نظر می‌رسد که تغییراتی در بخش گفت‌وگوهای صلح افغانستان و طالبان رونما شده است.
تغییرات تازه
حکومت وحدت ملی افغانستان در سه سال گذشته بارها موضع‌گیری‌های متفاوتی در قبال طالبان داشته است. از مخالفان سیاسی‌خواندن طالبان تا تهدید به نابودی آنان در میدان جنگ از جمله موضع‌گیری‌هایی بوده که تاکنون اشرف غنی پس از رویدادها و حملات تروریستی طالبان اتخاذ کرده است. اما اکنون به نظر می‌رسد که موقف افغانستان در قبال طالبان آن‌گونه که در دومین نشست روند کابل مطرح شد، تغییر کرده است.
در ماه حوت سال گذشته محمدکریم خلیلی، رییس شورای عالی صلح افغانستان گفت که حکومت وحدت ملی و طالبان در قبول این‌که جنگ راه‌حل نیست باهم هم‌نظر اند. او گفت که بیانیه‌های رسمی گروه طالبان و تبادل نظرهایی که به‌صورت غیررسمی انجام شده، ادعایش را ثابت می‌سازد.
پس از او جیمز متیس وزیر دفاع امریکا، به کابل آمد و گفت که نشانه‌هایی از علاقه‌مندی عناصری از گروه طالبان برای بررسی گفت‌وگوهای صلح با حکومت افغانستان دیده شده است.
آقای متیس این گفته‌ها را پس از آن مطرح کرد که طالبان در هفته‌ی اول ماه حوت سال گذشته خواهان مذاکره‌ی مستقیم با امریکا شدند. این گروه گفته بود که امریکا با دفتر سیاسی طالبان در قطر رودررو گفت‌وگو کند و به‌جای در پیش‌گرفتن استراتژی جنگی، استراتژی صلح‌آمیزی را روی دست گیرد.
برخی از رهبران جهادی افغان نیز خواهان مذاکره با طالبان شده‌اند. محمداسماعیل خان، از رهبران جهادی افغانستان از طالبان خواسته تا در این کشور حاضر شده و گفت‌وگوهای صلح را به‌صورت بین‌الافغانی به پیش ببرند. او از حکومت کشورش و جامعه‌ی جهانی خواسته تا اجازه دهند این گفت‌وگوها آغاز شود.
او این درخواست را پس از اعلامیه‌ی گروه طالبان که از اسماعیل خان و سایر رهبران جهادی افغان خواهان مذاکره با دفتر طالبان در قطر شده، مطرح کرده است.
در داخل افغانستان نیز حرکت‌های اعتراضی نسبت به جنگ به‌اه افتاده است. بیش از یک هفته است که شماری از باشندگان هلمند خیمه‌ی تحصن برپا کرده و از حکومت افغانستان و طالبان خواسته تا از جنگ دست کشیده و آتش‌بس کنند.
در همین حال یک مقام بلندپایه‌ی شورای عالی صلح که نمی‌خواهد از وی در این گزارش نام برده شود، به روزنامه‌ی اطلاعات روز می‌گوید که نشست روند کابل راه را برای مذاکره با طالبان باز کرده و خوش‌بینی‌هایی را خلق کرده است. این منبع می‌افزاید که گفت‌وگوهای غیررسمی با طالبان در جریان است اما جزئیات بیشتر در این مورد ارایه نمی‌کند.
شورای عالی صلح افغانستان در ختم سال گذشته‌ی خورشیدی تلاش‌های زیادی را برای بسیج افکار عمومی جهت زیر فشار قرار دادن طالبان انجام داده است. این شورا مدعی است که مردم افغانستان، علمای دینی، جوانان و جامعه‌ی مدنی روی طالبان تأثیرگذار اند و باید علیه این گروه بسیج شوند.
اورزلا نعمت، رییس واحد تحقیقات و ارزیابی افغانستان تلاش‌ها برای برقراری صلح در افغانستان را گامی مثبت می‌داند، اما به این باور است که از دیدگاه مفهومی صلح و اهدافی که در چارچوب صلح پایدار در نظر گرفته می‌شود، هنوز گام قوی و متعهدی در راستای صلح برداشته نشده و گفت‌وگوهای صلح آغاز نشده است.
خانم نعمت در گفت‌وگو با روزنامه‌ی اطلاعات روز گفت که در حال حاضر بحث در رابطه با گفت‌وگوهای صلح جریان دارد. او گفت: «اقداماتی که تا به‌حال صورت گرفته، قدم‌های عملی در راستای تأمین صلح پایدار هنوز نیست فقط تئوری‌های مختلف، کوشش‌ها و کانال‌های مختلف است که در آن بازیگران منطقه‌یی و بین‌المللی هر کدام نقش خود را دارند.»
وحید مژده، کارشناس مسایل سیاسی افغانستان استدلال می‌کند که تعقیب جریانات در مورد صلح نشانگر تغییر خاص در روند گفت‌وگوهای صلح افغانستان و طالبان نمی‌باشد و طالبان با اعلام لیست مسوولان جدید برای ولایات مختلف و در بعضی مقالات و صحبت‌هایی که داشته‌اند به‌صورت غیررسمی گفته‌اند که حکومت افغانستان به خواست اصلی آنان که اعلان تقسیم اوقات برای خروج قوای خارجی از افغانستان است، توجه نکرده است.
آقای مژده در گفت‌وگو با روزنامه‌ی اطلاعات روز گفت که «البته از طرف دولت افغانستان ما شاهد یک تغییر در موقف هستیم که نسبت به گذشته با لحن نرم‌تری طالبان را برای پیوستن به روند صلح مخاطب قرار داده است.»
براساس یک تحقیق مرکز مطالعات استراتژیک افغانستان، «نبود اراده‌ی جدی برای صلح از سوی امریکا و متحدین آن و هم‌چنین از سوی دولت افغانستان»، «تأکید بر پیروزی از راه جنگ و دنبال کردن استراتژی عسکری و نظامی و انعطاف‌ناپذیری در دو سوی: دولت و به‌خصوص طالبان» و «دیپلماسی ضعیف و ناکارآمد با توجه به ابعاد منطقه‌یی و بیرونی موضوع مصالحه در افغانستان» از جمله عوامل شکست گفت‌وگوهای صلح افغانستان و طالبان است.
از سوی دیگر استدلال برخی‌ها این است که طالبان مستقل نیستند و به گفته‌ی حکومت افغانستان، پاکستان برای این گروه مکان امن و تجهیزات جنگی فراهم می‌کند. همزمان با این نداشتن آدرس مشخص طالبان برای مذاکره از دیگر چالش‌های رسیدن به صلح نام برده می‌شود؛ هرچند دفتر سیاسی طالبان در قطر چند سالی است که باز است و این گروه بارها گفته تلاش‌های صلح از طریق این دفتر پیگیری می‌شود اما دولت افغانستان خواهان مسدود شدن این دفتر است و می‌گوید نمایندگان سیاسی طالبان در قطر مصروف جمع‌آوری کمک‌های مالی برای گروه شان‌اند.
راه‌حل
هرچند مقام‌های ارشد حکومت افغانستان بارها گفته‌اند که جنگ در این کشور راه‌حل نظامی ندارد اما از سوی دیگر کابل استراتژی جنگی در قبال طالبان را نیز دنبال کرده است. استدلال حکومت افغانستان این است که طالبان را از طریق جنگ وادار به مذاکره می‌کند و در این راستا عملیات‌های گسترده نظامی را نیز راه‌اندازی کرده. در آغاز سال جاری میلادی نیروهای امریکایی نیز عملیات‌های هوایی را علیه طالبان انجام دادند و پایگاه‌ها و مراکز تولید مواد مخدر گروه طالبان را هدف قرار دادند.
در سوی دیگر، برخی از آگاهان استدلال می‌کنند که دنبال‌کردن استراتژی جنگی همزمان با ارایه‌ی فراخوان صلح نه‌تنها منجر به برقراری صلح نمی‌شود بلکه جنگ را بیشتر تشدید می‌کند.
اورزلا نعمت به این باور است که فراهم‌آوری زمینه برای برقراری آتش‌بس از جانب هر دو طرف، پاسخ‌گویی به نیازمندی‌های بشردوستانه و تفاهم منطقه‌یی و جهانی روی موضوع افغانستان راه‌حلی است که می‌تواند زمینه را برای برقراری صلح پایدار در این کشور فراهم سازد. او گفت: «صلح یک حادثه نیست… صلح‌سازی یک پروسه‌ی پیچیده است. با ایجاد نشست‌هایی در این‌جا و آن‌جا نمی‌توان خوش‌بین بود که ما شاهد صلح پایدار خواهیم بود.»