در روزهای پسین نرخ دالر در بازار ارز افغانستان به‌صورت بی‌سابقه‌یی افزایش یافته است. اکنون یک دالر به 69 افغانی و 95 پول تبادله می‌شود. بانک مرکزی افغانستان تنش‌های سیاسی اخیر میان حکومت و عطامحمد نور و آغاز سال مالی 1397 و افزایش نرخ دالر در بازارهای منطقه را از علت‌های عمده‌ی افزایش نرخ دالر در بازار عنوان می‌کند.
ایمل هاشور سخن‌گوی بانک مرکزی می‌گوید که تنش‌های سیاسی اخیر در کشور سبب شده که شهروندان به پول افغانی بی‌اعتماد شوند. او می‌افزاید آغاز سال مالی نیز یکی از عوامل افزایش نرخ دالر است؛ زیرا وزارت مالیه پول اکثر پروژه‌ها را در ماه قوس تادیه/پرداخت می‌کند. پولی که برای پروژه‌ها می‌پردازد هم به افغانی است. با این حساب پول افغانی به‌صورتی فزاینده وارد بازار ارز افغانستان شده است. براساس قانون عرضه و تقاضا، ورود بیش از حد پول افغانی در بازار سبب افزایش نرخ دالر شده است.
با آن‌هم برای جلوگیری از نوسان فاحش نرخ مبادله، سیاست پولی «لیلام دالر» جزء برنامه‌های بانک مرکزی است. به‌گفته‌ی آقای هاشور بانک مرکزی عجالتا برای این‌که ثبات افغانی در مقابل دالر را حفظ کرده باشد تنها در ماه قوس سال روان 291 ملیون دالر را در بازار لیلام کرده است.
به‌باور آقای هاشور عامل دیگری که در افزایش نرخ دالر دخیل است، کاهش نرخ اسعار خارجی مثل کلدار پاکستانی و هندی و تومان ایرانی نسبت به دالر است: «در کل نرخ دالر در بازارهای منطقه بلند رفته است.»
او مدعی است که یک روپیه‌ی پاکستانی ۶ درصد، روپیه‌ی هندی نیز ۴ درصد و ریال ایرانی ۱۲ درصد ارزش خود را در مقابل دالر از دست داده در حالی‌که قیمت افغانی ۴ درصد کاهش یافته است.
وی می‌افزاید که اگر تنش‌های سیاسی فروکش کند و در عین حال عرضه‌ی مصارف برای تامین پروژه‌ها کاهش یابد نرخ دالر نیز کاهش خواهد یافت و اعتماد مردم نسبت به پول افغانی افزایش می‌یابد: «ما خوشبین هستیم که با برطرف شدن این دو عامل بتوانیم ثبات پولی خود را بازیابیم».
در سوی دیگر اتحادیه‌ی صرافان می‌گوید که تنش‌های سیاسی دخل چندانی به افزایش نرخ دالر ندارد، بلکه نبود یک سیاست پولی درست و غفلت بانک مرکزی از این‌که چه مقدار پول افغانی در بازار در گردش است عامل اصلی کاهش ارزش افغانی در بازار است.
محمدهاشم روضه‌یی سخن‌گوی اتحادیه‌ی صرافان می‌گوید که قبلا بانک مرکزی بر اساس سنجش هر هفته نزدیک به 40 الی 50 ملیون دالر را در بازار لیلام می‌کرد و این سبب می‌شد که ثبات پول افغانی در مقابل دالر حفظ شود. اما حالا این سنجش از دستش رفته است: «ما در مدت 15 سال گذشته در افغانستان مدام شاهد تنش‌های سیاسی بوده‌ایم ولی هیچ‌گاهی نرخ دالر تا این حد بالا نرفته بود. حرف اصلی این است که بانک مرکزی سیاست پولی درستی ندارد.»
او می‌افزاید که بالارفتن نرخ دالر سبب شده است که نرخ تمام کالاها در کشور افزایش یابد: «قیمت دالر رو به افزایش است. فعلا یک دالر امریکایی به 70 افغانی و 50 پول تبادله می‌شود. یک غریب و بیچاره که قبلا نانی که به ده افغانی می‌خرید را دو نفر را سیر می‌کرد اما حالا با همان ده افغانی یک نفر سیر می‌شود.»
غلام‌نبی دکاندار مندوی کهنه‌ی کابل است. او می‌گوید از دو روز به این‌سو با افزایش نرخ دالر در بازار قیمت مواد خوراکه و اولیه نیز بالا رفته است: «چای خوب که قبلا به 260 افغانی می‌فروختیم، حالا به 300 افغانی رسیده؛ بوره کیلویی 40 افغانی بود، حالا 45 افغانی شده؛ برنج کیلویی 100 افغانی بود، حالا 120 افغانی می‌فروشیم؛ لوبیا کیلویی 100 افغانی بود حالا به 120 افغانی می‌فروشیم. در کل نرخ مواد افزایش یافته است.»
افغانستان کشوری وارداتی و وابسته به کمک‌های خارجی است. اکثر کالاهای وارداتی به دالر خریده می‌شود. از سویی هم به‌دلیل ناامنی و نبود امکانات درست مثل سردخانه‌ها و ذخیره‌گاه‌های بزرگ، واردات بازرگانان افغانی روزمره و اندک است. با این حساب در صورت بالا رفتن نرخ دالر، قیمت مواد نیز خیلی فوری و آنی افزایش می‌یابد.
صیام پسرلی سخن‌گوی اتاق‌های تجارت و صنایع می‌گوید: «با افزایش نرخ دالر در کشور تمام مواد وارداتی نیز قیمت می‌شود. زیرا بازرگانان به‌صورت روزمره و اندک کالا وارد می‌کنند. ما ذخیره و گدام نداریم. اوضاع امنیتی هم خراب است. سردخانه‌ها وجود ندارد. برق منظم نیست. اگر تجاران مال زیاد وارد کنند ممکن در وقت کم به‌دلیل نبود امکانات فاسد شود.»
وی هم‌چنین می‌گوید که نوسان در نرخ دالر هماره بازرگانان را نیز متضرر کرده است: «تجاران در افغانستان همه‌ی پول خود را به‌صورت افغانی در بانک‌ها جابه‌جا کرده‌اند. قراردادی‌های هم همه به افغانی است. مثلا وقتی که تازه قرارداد عقد می‌شود نرخ دالر به 65 افغانی است اما چندی بعد دالر از هفتاد افغانی نیز بلند می‌رود و این‌طوری بازرگان متضرر می‌شوند؛ زیرا تمام دادوستد در بازارهای بین‌المللی به دالر است.»
به باور آگاهان پس از خروج نیروهای خارجی از کشور و کاهش کمک‌های جامعه‌ی جهانی نرخ دالر افزایش یافت.
سیف‌الدین سیحون کارشناس امور اقتصادی و استاد دانشگاه کابل می‌گوید: «با ورود نیروهای خارجی و سرازیر شدن کمک‌های بین‌المللی به افغانستان، دالر نیز به‌صورت فزاینده‌یی وارد افغانستان شد و نرخش هم متعادل بود، اما پس از سال 2014 با بیرون شدن نیروهای خارجی و کاهش کمک‌های بین‌المللی دالر نیز از افغانستان خارج شد. حالا براساس قانون عرضه و تقاضا چون دالر در افغانستان کم شده ارزشش بلند رفته است.»
دلیل دیگری که آقای سیحون از آن به‌عنوان عامل افزایش نرخ دالر یاد می‌کند، خارج شدن سرمایه‌ی بازرگانان افغان از افغانستان به‌دنبال افزایش ناامنی است.
به‌باور آقای سیحون حکومت افغانستان می‌تواند در درازمدت با جذب سرمایه‌گذاری خارجی، استخراج معادن و افزایش صادرات ثبات پول افغانی را تامین کند. اما در کوتاه‌مدت پیشنهاد می‌کند که بانک مرکزی با عرضه‌ی بیشتر دالر در بازار از ذخیره‌ی 1 میلیارد دالری که برای تامین ثبات پولی از آن استفاده می‌شود، نرخ دالر را در بازار ارز کاهش دهد.
دلیل کاهش حیرت‌انگیز قیمت افغانی در برابر دالر چیست؟
