قطارها از چین پُر می‌رسند، اما به دلیل ترس از نفع بردن تروریستان خالی بر می‌گردند
وال استریت ژورنال/جیسیکا دوناتی و احسان الله امیری
ترجمه: حمید مهدوی
مزار شریف، افغانستان – راه آهن جدید میان چین و افغانستان که بخشی از ابتکار عمل جاده‌ی ابریشم چین برای تقویت تجارت منطقه‌یی است، ظاهراً به دلیل ترس از این که این راه آهن به تروریستان نیز نفع خواهد رساند، در ازبیکستان به راه‌بندان برخورده است. اولین قطار باری در راه آهن حمل و نقل ویژه‌ی چین-افغان، بندر نانتونگ دریاچه‌ی یانگ تسه را در 25 اگست ترک کرده و دو هفته بعد به بندر حیرتان افغانستان رسید. رسانه‌های دولتی چین گفتند که این ارتباط حمل و نقل، مانند مسیرهای کاروانی باستانی، همکاری‌های اقتصادی را تقویت خواهد کرد. اما قطارهایی که محموله‌های برقی، لباس و دیگر کالاهای چینی را حمل می‌کنند، تق تق کنان از افغانستان خالی بر می‌گردند.
مقام‌های افغان و خارجی می‌گویند که باوجود تلاش‌های دیپلماتیک مقام‌های افغان، ازبیکستان به کالاهای افغانی اجازه ترانزیت از قلمرو خودش به قزاقستان و چین را نمی‌دهد. آن‌ها می‌گویند که دلیل نگرانی حکومت ازبیکستان این است که این قطارها برای قاچاق مواد مخدر و سنگ‌های قیمتی که شبکههای جنایتکار و تروریستی در منطقه را تحریک خواهد کرد، استفاده نشوند.
افغانستان اکثریت تریاک جهان را عرضه می‌کند و حدود یک چهارم آن از طریق آسیای میانه به بازارهای جهانی قاچاق می‌شود. این محصول اکثراً در مناطق تحت کنترل شورشیان کشت می‌شود و منبع کلان درآمد طالبان و دیگر گروه‌ها است. نظر به گزارش سازمان ملل متحد، سال گذشته تولید آن در افغانستان بیش از 40 درصد افزایش یافت.
این منطقه، افزایش فعالیت‌های ستیزه‌جویان را تجربه می‌کند و افغانستان مرکز گروه‌هایی چون جنبش اسلامی ازبیکستان است که ایالات متحده آن را به‌عنوان سازمان تروریستی مرتبط با دولت اسلامی می‌شناسد. چنین گروه‌هایی می‌توانند از قاچاق مواد مخدر در آسیای میانه نفع ببرند. حکومت افغانستان میگوید تلاش می‌کند به همسایه‌های شمالیاش دوباره اطمینان بدهد که راه آهن جدید به حامل مواد مخدر تبدیل نخواهد شد.
اکلیل حکیمی، وزیر مالیه افغانستان گفت: «ما در مورد آغاز کار یک موافقت‌نامه‌ی ترانزیتی [با ازبیکستان] به توافق رسیده‌ایم.» «این مشکل حل خواهد شد». مقام‌ها در وزارت حمل و نقل، راه آهن و سفارت ازبیکستان در کابل به درخواستها برای اظهار نظر پاسخ ندادند. حکومت چین به درخواست‌های مکرر برای اظهار نظر پاسخ نداد.
در حال حاضر، چین در پایین فهرست شرکای تجاری افغانستان قرار دارد. نظر به دادههای بانک جهانی، صادرات افغانستان بیشتر به پاکستان، هند و ایران است. حتا سهم 3 درصدی روسیه از صادرات افغانستان بیشتر [از صادرات به چین] است. حکومت افغانستان امیدوار بود که راه آهن جدید با ارایه‌ی راه ارزان صادرات منابع طبیعی سرمایه‌گذاران را جلب خواهد کرد. سرمایه‌گذاری به دلیل بدترشدن امنیت و تقریباً فقدان زیرساخت‌ها متوقف بوده است. طبق گزارش اداره‌ی توسعه تجارت چین، مقام‌های این اداره سال گذشته به همتایان افغان شان گفتند که چین مشتاق است کالاهای زراعتییی چون زعفران را بیشتر وارد کند. خریداران چینی مصرف کنندگان بزرگ سنگ‌های قیمتی، مانند لاجورد که در ولایت شمال شرقی بدخشان، نزدیک به بندر راه آهن یافت می‌شود، نیز هستند. شرکت دولتی گروه متالورژی چین حق امتیاز یک ذخیره‌ی بزرگ مس در جنوب کابل را در بدل 3 میلیارد دالر برای 30 سال به‌دست آورده است، همراه با توده‌های نفت و گاز در شمال؛ اما این پروژه‌ها عمدتاً متوقف اند.
شیر احمد سپاهی زاده، رییس تجارت و صنایع ولایت بلخ، ولایتی که ایستگاه آخری این راه آهن در افغانستان است، گفت: «افغانستان از لحاظ منابع طبیعی که دست نخورده‌اند، غنی است. بسیاری از کشورها مواد خام ندارند، اما ما داریم». دیگران می‌گویند که این بازار نسبتاً کوچک برای پکن یک اولویت نیست. زو یانگ بیاوو، کارشناس آسیای میانه در دانشگاه لان جو در چین میگوید: «اگر تقاضا در چین برای وارد کردن کالاها از افغانستان به اندازه کافی زیاد می‌بود، چین برای حل این مسئله با ازبیکستان صحبت می‌کرد».
دیگر کشورهای منطقه در مورد تروریسم با ازبیکستان نگرانی‌های مشترک دارند، اما همچنین می‌گویند که تقویت فرصت‌های اقتصادی و یکپارچکی بهترین دفاع است. اُمیرتی بیتیموف، سفیر قزاقستان در افغانستان گفت: «افغانستان پتانسیل خوبی برای تهیه سنگ‌های قیمتی و فلزات دارد و ما به این علاقمند هستیم.» «بهبود وضعیت اقتصادی در تضعیف تهدید تروریسم و تولید مواد مخدر کمک خواهد کرد».
شهر مرزی متروک حیرتان که در کنار دریای آمو واقع شده است، زمانی یک مرکز شلوغ کاروان‌هایی بود که اجناس ائتلاف نظامی‌به رهبری امریکا را حمل می‌کردند. در حال حاضر، تاجران افغانستان از میسر جدید چین به‌عنوان جایگزین واردات کالاها از طریق پاکستان استفاده می‌کنند، مسیری که در نتیجه‌ی روابط تیره میان دو کشور بیش از یک ماه تاخیر داشت و گاهی تاخیر طولانی را تجربه کرده است.
اما شرایط اقتصادی تضعیف شونده در افغانستان تقاضا را فرسایش می‌دهد. یما ابصار که از چین کالاهای برقی وارد می‌کند، شاهد سقوط سریع و ناگهانی کسب و کارش بوده است. او گفت: «حکومت‌های قبلی و فعلی افغانستان توانایی انجام وظایف اساسی را نداشته‌اند.» «به‌عنوان یک شهروند عادی، من خوشحال نیستم».