فساد و نبود کنترول در مرزها، دروازه‌های کشور را به روی سیل دواهای غیر‌استندرد باز کرده است که افغان‌های فقیر و بیمار را در معرض خطر قرار می‌دهند
منبع: گاردین
نویسنده: سونی انگل راسموسن
برگردان: حمید مهدوی
در اوایل ماه دسامبر، دختر نجیب که بیش از ده هفته عمر نداشت، بیمار شد و به‌خاطر درد شکمش، تا ناوقت شب گریه کرد. روز بعد، به نظر می‌رسید که به سینه‌اش صدمه‌ای رسیده باشد. نجیب او را به داکتر برد؛ داکتری که پرستامول برای درمان درد، فنوباربیتال برای تسکین و آرام‌بخشی و انتی‌بیوتیک سیفکسیم برای کشتن باکتریاهای احتمالی به این کودک تجویز کرد.
اما در جریان چند روز آینده، صحت این کودک بدتر شد. نجیب سی ساله گفت: «او سالم بود. انتظار نداشتیم که این بیماری تا این اندازه بر او تأثیر بگذارد». سال‌ها قبل، وقتی این خانواده در پاکستان زندگی می‌کرد، دیگر کودکان این خانواده که به بیماری‌های مشابه مبتلا می‌شدند، با مقدار اندکی پرستامول و انتی‌بیوتیک به شکل مؤثر تداوی می‌شدند. شب چهارم این کودک از خوردن بازماند. نجیب گفت، وقتی از خواب بیدار شد، «چشمانش در حالت عادی نبودند». نجیب کودکش را به شفاخانه‌ی جلال‌آباد در شرق افغانستان برد؛ جایی که داکتران به او اکسیجن دادند. پس از پنج دقیقه، این کودک مرد. نجیب گفت که خانواده‌اش کودک را در همان روز دفن کرد. او دواها را مقصر می‌داند. وی گفت: «شرکت تولید دوا و داکتران ادعا می‌کنند که این دوا باکیفیت است؛ اما نتیجه‌ای نداشت». «این‌جا، در جلال‌آباد، برای هیچ بیماری‌ای دوای باکیفیت وجود ندارد».
اعضای خانواده‌ی نجیب تنها افغان‌هایی نیستند که دواهای با کیفیت پایین را در بدتر ساختن بیماری‌ها مقصر می‌دانند. دواهای غیرقانونی همه‌روزه از پاکستان به شرق افغانستان سرازیر می‌شوند. خوشحال تسل، مدیر منطقه‌ای انجمن داکتران و متخصصان پزشکی افغانستان که یک گروه جامعه‌ی مدنی است، گفت: «بازار پر از دواهای با کیفیت پایین یا دواهای جعلی است».
نظر به گزارش اخیر کمیته‌ی مستقل مشترک نظارت و ارزیابی مبارزه علیه فساد اداری، دیده‌بانی که توسط جامعه‌ی جهانی و حکومت افغانستان تشکیل شد، نیمی از دواهای وارداتی افغانستان قاچاق می‌شوند و کیفیت آن‌ها کنترول نمی‌شود. ارزش ترکیبی دواهای قانونی و غیرقانونی بین 700 میلیون دالر تا 800 میلیون دالر است.
فساد در گمرکات، دروازه‌های کشور را به روی دواهای جعلی و باکیفیت پایین باز کرده است. ننگرهار و جلال‌آباد، مرکز این ولایت، به‌خاطر نزدیکی‌شان به مرزِ 1600 مایلی که تا حد زیادی کنترول نمی‌شود، بزرگ‌ترین بازارها اند؛ جایی که دواهای جعلی یک‌نواخت بر موجودی دوا افزوده می‌شوند و تشخیص بین محصولات خوب و بد را برای افراد غیر‌متخصص تقریبا ناممکن می‌سازد.
وقتی خرگاری‌ها و موتورسایکل‌ها گرد و خاک راه می‌اندازند، فروشندگان دواها را با یک تکه پارچه می‌پوشانند. در غیر این صورت، در حفاظت آن‌ها از گرما و گرد و خاک چندان توجه نمی‌کنند. اجمل پردیس، رییس پیشین صحت عامه‌ی ننگرهار و مشاور مرکزهای امریکایی کنترول و جلوگیری از بیماری گفت: «سیاستی در مورد ثبت شرکت‌های پزشکی در افغانستان وجود ندارد و از شرکت‌ها در ولایت‌ها نظارت نمی‌شود».
گزارش کمیته‌ی مستقل مشترک نظارت و ارزیابی مبارزه علیه فساد اداری می‌گوید که فساد و معیارهای ناقص اعطای جواز باعث شده‌اند تا «تعداد بسیار زیاد شرکت‌های تولید دواهای بی‌کیفیت» وجود داشته باشند. پردیس در مورد تاجرانی که تجارت غیرقانونی دوا را می‌کنند و داکترانی که محصولات آن‌ها را تجویز می‌کنند، گفت: «آن‌ها غصه‌ی این کودکان غریب را ندارند.» «این مردم بی‌گناه است که قربانی اند».
آن‌هایی که توانایی مالی‌اش را دارند، به شهرهای پاکستان؛ مانند پشاور، برای خرید دوا می‌روند. وقتی کودک پردیس دچار ورم مفاصل ناشی از عفونت شده بود، او به‌خاطر تداوی کودکش به آن‌سوی مرز رفت. نظر به گفته‌ی تسل، دواهای با کیفیت پایین و جعلی نه تنها به اعتبار بخش صحت صدمه می‌زنند، بلکه مردمی را که به‌دنبال کمک یک داکتر اند، یا به‌خاطر تداوی به خارج می‌روند نیز فقیر می‌سازد.
فوادخان عزیزی در انتخابات ملی سال جاری با وعده‌ی ریشه‌کن ساختن دواهای جعلی نامزد شورای ولایتی ننگرهار شده بود. عزیزی در درمانگاه کوچکش به گاردین گفت که دواهای غیرقانونی دو نوع اند. نوع اول، کاملا جعلی است. وی گفت که نوع دوم مقدار اندک، شاید 20 درصد، دوای مورد نظر را در ترکیب خود دارد و این نوع می‌تواند بسیار مضر باشد. به‌طور مثال، مقدار بسیار اندک انتی بیوتیک نه تنها نمی‌تواند عفونت را به‌طور مؤثر از بین ببرد، بلکه خطر تبدیل کردن باکتریا به عامل مقاومت کننده در برابر دوا را نیز با خود دارد. عزیزی گفت: «بسته‌بندی عالی به نظر می‌رسد؛ اما محصول مضر است».
چند هفته پیش مادر یکی از آشنایان، دوایی را که از پاکستان خریده بود، برای رهایی از درد سرطان شکم استفاده می‌کرد. وقتی دوای او تمام شد، پسرش این دوا را از روستای‌شان خرید. عزیزی که بعدا از درمانگاه خودش به او دوا داد، گفت که دو ساعت پس از استفاده‌ی دوا برای اولین بار، او به قی کردن شروع کرد. عزیزی گفت که پس از استفاده‌ی دوای او، حال مریض فورا بهتر شد.
نظر به گزارشی که به کمک مالی ایالات متحده در مورد محصولات دارویی در افغانستان انجام شده است، با وجودی که یک سلسله تدابیر در زمینه‌ی کنترول کیفیت دوا در سیستم مراقبت‌های بهداشتی عمومی روی دست اند؛ اما اجرای این تدابیر ضعیف است. این گزارش می‌افزاید که با این حال، بسیاری از دواها به شکل خصوصی تجویز و فروخته می‌شوند و در مورد دواسازانی که در بخش خصوصی فعالیت دارند، اطلاعاتی وجود ندارد.
نظر به گفته‌ی پردیس، فساد شایع در سیستم مراقبت‌های بهداشتی عمومی به بخش‌های تدارکات شفاخانه‌ها رسیده است؛ جایی که شرکت‌ها داکتران را می‌خرند تا محصولاتی را که می‌دانند بی‌کیفیت است، بفروشند. وی گفت که در نبود شیوه‌های تداوی استندرد، یا نبود وجوه برای انجام تحقیقات، اکثریت داکتران دواها را به شکل غیر‌عقلانی یا با قدرت غیر‌ضروری تجویز می‌کنند.
به نظر می‌رسد که دلیل مرگ کودک نجیب همین باشد. فنوباربیتال، که داکتران آن را به عنوان یک مسکن تجویز می‌کنند، اغلب برای درمان حملات صرعی استفاده شده است. این دارو می‌تواند باعث کاهش حجم هوای تنفسی (هایپووینتیلیشن) شود. بنا‌بر‌این، دادن آن به کودکی که مشکلات تنفسی دارد، خطرناک است.
این در حالی است که حکومت افغانستان در زمینه‌ی میزان فروش دواهای غیرقانونی هیچ‌گونه تحقیقاتی انجام نداده است. یکی از محدود تحلیل‌های مقداری که توسط کمیته‌ی مستقل مشترک نظارت و ارزیابی مبارزه علیه فساد اداری انجام شده است، می‌گوید که وزارت صحت عامه تا حدودی مقصر است.
این گزارش می‌گوید که حدود 300 شرکت مستقر در پاکستان دواهایی را مخصوص صادرات به افغانستان تولید می‌کنند و تولید این دواها نیازی به رعایت استندرها‌یی ندارد که حکومت پاکستان برای تولید دواهای مصرفی در این کشور تعیین کرده است. کمیته‌ی مستقل مشترک نظارت و ارزیابی مبارزه علیه فساد اداری می‌گوید، 60 درصد دواهای موجود در بازار مربوط به این شرکت‌ها اند. در مجموع، 450 فروشنده‌ی دوا در وزارت صحت عامه‌ی افغانستان ثبت اند؛ افغانستانی که 31 میلیون جمعیت دارد. این در حالی است که هند با جمعیت بیش از 1.2 میلیاردش، حدود 100 فروشنده‌ی ثبت شده‌ی دوا دارد.
یکی از وعده‌های اصلی انتخاباتی اشرف غنی، رییس جمهور جدید افغانستان، ریشه‌کن ساختن فساد است. این وعده می‌تواند جلو جریان دواهای جعلی در افغانستان را بگیرد. اما او باید برنامه‌ی واضحی برای ریشه‌کن ساختن فساد ارائه دهد. مقام‌های اداره‌ی توسعه‌ی بین‌المللی ایالات متحده برآورد کرده‌اند که فساد حدود پنجاه درصد درآمد گمرکی حکومت افغانستان را به یغما می‌برد. اگر با فساد در مرزها و در سیستم مراقبت‌های بهداشتی عمومی افغانستان مبارزه نشود، فروش دواهای جعلی برای فروشندگان خیابانی جلال‌آباد سودآور باقی خواهد ماند. پردیس می‌گوید: «هرکسی یک تاجر است». «هر دهقانی می‌تواند لباس سفید بپوشد و بعد او یک دواساز است».