بخش نوزدهم
حسین رهیاب (بلخی)، نویسنده و روان‌شناس
hrahyab@yahoo.com
تبلیغات و ضد‌تبلیغات
تبلیغات فرایند طبیعی معرفی کاندیداها است که توسط ستادهای انتخاباتی یا نامزدها و هواداران آن‌ها در طول دوران مجاز تبلیغاتی انجام می‌شود، اما ضد‌تبلیغات یک برنامه‌ی روانی است که ممکن است ناشیانه یا عمدا توسط یک نامزد یا هواداران او انجام شود. برنامه‌های تبلیغاتی اگر هدف‌مند و حساب شده باشند، نوعی تبلیغ به حساب می‌آیند، اما اگر برنامه‌ی تبلیغی یک نامزد به‌گونه‌ای وجهه‌ی او را تخریب کند، آن دیگر تبلیغ نیست و بلکه ضد‌تبلیغ است که دلیل آن یا بی‌تجربگی و ناشی‌گری ستاد است، یا نفوذ عوامل مخرب رقیب در این نوع ستادها که هر‌دو به‌شدت خطرناک بوده و می‌توانند در تخریب چهره‌ی یک نامزد انتخاباتی نقش زیادی داشته باشند.
خیلی طبیعی است که در هر انتخاباتی رقیبان برای ضد‌تبلیغات برنامه‌ی مفصلی تدارک ببینند و این با توجه به وجود نیروهای متخصص در تیم‌های گوناگون متفاوت خواهد بود، اما در جهان مدرن ضد‌تبلیغات بخش عمده‌ای از تبلیغات محسوب می‌شود و یک نامزد آمادگی دارد تا هزینه‌ی بیش‌تری به این بخش اختصاص دهد. زیرا اثری که از ضد‌تبلیغات به صورت غیر‌مستقیم به دست می‌آید، هیچ‌گاه از تبلیغات مستقیم به دست نخواهد آمد. این رفتار در زندگی عادی نیز طبیعی است. خراب کردن، تهمت زدن، تخریب و تحقیر افراد نتیجه‌ی آنی دارد و رفع آن هم به‌سادگی امکان ندارد و انسان در رقابت می‌تواند با تخریب دیگران خود را تطهیر و تقدیس کند. این نوع رقابت گرچه انسانی و جوان‌مردانه نیست، اما از لوازم زندگی در دنیای سیاست است و شاید به همین دلایل بوده است که از قدیم می‌گفتند که «سیاست پدر و مادر ندارد!» ضد‌تبلیغات در جهان سوم هم نقش دارد و بخشی از آرای انتخباتی کاندیداها مدیون این روش هنرمندانه است که در این کشورها مهم‌ترین انواع آن را شاید بتوان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
1- تبلیغات برای رقیب!
این عنوان شاید خنده‌دار باشد که چگونه یک فرد حاضر است برای رقیبش تبلیغات کند؟ اما این از مهم‌ترین روش‌های ضد‌تبلیغات در دنیای مدرن است که در آن ستاد نامزد الف به صورت رایگان برای نامزد ب تبلیغات می‌کند، اما جلوه‌ی بیرونی آن به‌گونه‌ای است که هیچ‌کس و حتا ستاد نامزد ب تصور نخواهد کرد که این تبلیغات ضد‌تبلیغاتی است که از سوی حریف تدارک دیده شده است، اما این تبلیغات دامنه‌ی وسیعی دارد که شامل تبلیغات بد، یعنی سخنان زاویه‌دار، تصاویر خنده‌آور، حرف‌های تفرقه‌آمیز، فیلم‌های تحریک‌آمیز، رفتارهای زشت و… خواهد بود که در لابلای مواد تبلیغاتی آن نامزد برجسته شده و ذهنیت مردم را تخریب خواهد کرد. حمایت‌های افراد مشکوک و عناصر بدنام، جنایت‌کاران و ناقضان حقوق بشر و تحرکات بزرگ رسانه‌ای و تبلیغاتی نیز می‌توانند از جمله برنامه‌های تبلیغاتی طراحی شده برای بدنام کردن رقیب باشند.
2- نفوذ در ستادهای حریف
نفوذ در ستادهای تبلیغاتی حریفان لازمه‌ی رقابت انتخاباتی است و تلاش برای نقش‌آفرینی در مدیریت تبلیغاتی حریفان نوعی ضد‌تبلیغات محسوب می‌شود که تأثیر زیادی در جلب آرای طرف مقابل دارد. افراد نفوذی در تبلیغات منفی، ضد‌تبلیغات و… نقش اساسی دارند.
3- نظر‌سنجی برای رقیب
مدیریت نظر‌سنجی در انتخابات یک برنامه‌ی ضد‌تبلیغاتی است که بخشی از آن برای فریب و هدایت نامزدهای رقیب است و این روش اگر به‌درستی صورت بگیرد، به‌راحتی موجب تغییر در آرای نامزدها می‌شود و به همین دلیل، هر‌کسی که در این زمینه حرفه‌ای‌تر عمل کند، در پدید آمدن نتیجه‌ی انتخابات هم تأثیر خواهد داشت.
4- جلب حمایت برای رقیب
هر نامزد حامیانی دارد که برخی ممکن است واقعی باشند، اما بسیاری از حمایت‌های سیاسی انتخاباتی فقط یک بازی انتخاباتی و برای فریب افکار عمومی اند. این نوع دروغ‌های بزرگ مرتب ساخته شده و به خورد مردم داده می‌شوند، اما جالب است که گاهی خوش‌نام‌ترین آدم‌های غیر‌سیاسی از بد‌نام‌ترین نامزدهای سیاسی حمایت می‌کنند یا بر‌عکس، افراد بدنام از یک نامزد خوش‌نام حمایت می‌کنند! ممکن است این نوع حمایت‌ها برای بسیاری مهم نباشد، اما اسم فارسی آن چیزی جز بازی روانی یا حملات ضد‌تبلیغاتی برای جلب آرای عمومی نیست.
5- ارسال هدیه به نام افراد!
این مورد شاید یکی از خنده‌دارترین روش‌های ضد‌تبلیغاتی باشد. ارسال هدایا و مواد تبلیغاتی، بسته‌های پستی و… هم نوعی شگرد روانی است که از سوی نامزدهای مختلف و به‌نام رقیبان انجام می‌شود. تصور کنید همان‌قدر که ارسال یک بسته‌ی مفید و یک هدیه‌ی مناسب می‌تواند افراد را جذب کند، فرستادن بسته‌های مجهول و آثار بی‌هویت در ذهن افراد تصویر منفی خواهند داشت و این یک ضد‌تبلیغات مخرب برای تغییر در جریان انتخابات است. همیشه دعا کنید که شما مورد چنین سوء قصدی قرار نگیرید، که اگر یک بمب برای افراد روان نکنند، احتمال زیادی وجود دارد که یک مار یا عقرب یا سوسمار و حتا موش و مادر کیکا (سوسک) هم درون کارتن گذاشته و به عنوان یک هدیه‌ی زیبا تقدیم انسان کنند که این روش را می‌توان شاه‌کار نامید، اما در جای خود تأثیر زیادی داشته و کاربرد ضد‌تبلیغاتی بسیاری هم دارد!
6- مقایسه‌ی نامزدها
تهیه‌ی سوابق افراد و بررسی آن ضرورت مبارزه‌ی انتخاباتی است، اما انگشت نهادن بر روی ضعف‌ها و اشتباهات رقیبان و برجسته کردن آن و در مقابل به تصویر کشیدن یک قهرمان بی‌بدیل و اسطوره‌ی ملی از یک شخصیت سیاسی، ارائه و برجسته کردن خصلت‌های مثبت و نادیده گرفتن ضعف‌های یک نامزد دیگر و مقایسه‌ی آن‌ها نشانه‌ا‌ی از همان بازی تبلیغاتی است که خود ممکن است به یک ضد‌تبلیغات منجر شود.
7- مظلوم‌نمایی انتخاباتی
در روند مبارزه‌ی انتخاباتی، مظلوم‌نمایی تبلیغاتی یک شگرد منحصر‌به‌فرد است که در مواردی می‌تواند با جلب توجه افکار عمومی به‌نفع رقیب مظلوم تمام شود. سوژه‌ی مظلوم‌نمایی یا توسط حریف ناشی و ستادهای او در اختیار رقیب قرار می‌گیرد، یا خود با ساختن یک واقعه‌ی ساختگی آن را در معرض افکار عمومی قرار داده و چنین القا می‌کند که ناجوان‌مردانه مورد حمله قرار گرفته و بدون دلیل نامزدهای رقیب آب‌رو و حثیت او را قربانی مطامع سیاسی خود ساخته‌اند. برای مظلوم‌نمایی روش‌های زیادی وجود دارند که جمع‌آوری، پاره کردن، رنگ‌مالی روی پوسترها یا حمله‌ی صوری فیزیکی و دادن شعارهای زشت در کمپاین تبلیغاتی یک نامزد یکی از ساده‌ترین روش‌های مظلوم‌نمایی به شمار می‌رود.
8- تبلیغات ضد‌تبلیغاتی
تبلیغات بد، بدترین ضد‌تبلیغات و نوعی تبلیغات مخرب است که البته ربطی به نامزدهای رقیب یا ستادهای آنان ندارد. این نوع تبلیغات که به ضد‌تبلیغات تبدیل می‌شود، یا دست‌پخت نامزد محترم انتخابات است، یا عوامل ستادی و نیروهای او که درک درستی از مسایل تبلیغاتی ندارند. به همین دلیل، تبلیغات ارزش زیادی دارد، اما این نیروی مفید و کاردان است که تبلیغات را رهبری کرده و اجازه نمی‌دهد که تبلیغات به ضد‌تبلیغات تبدیل شود. تبلیغات بد موجب نمی‌شود که نامزد تخریب شود، بلکه رقیبان با استفاده از آن قادرند تا رقیب را از میدان رقابت خارج کنند.
آن‌چه آمد، برخی از روش‌های ضد‌تبلیغات بود که در دنیای امروز متداول اند و این نشان می‌دهد که اگر تبلیغات اهمیت دارد، ضد‌تبلیغات اهمیت بیش‌تری دارد که انسان روی آن سرمایه‌گذاری کند، اما شرح این مسایل به مفهوم مشروعیت استفاده از آن‌ها و تخریب طرف مقابل نیست، بلکه این شرح به‌منظورآگاهی از دنیای سیاست و تبلیغات سیاسی است که نامزدهای یک انتخابات و ستادهای آن‌ها باید با آن آشنا باشند تا در روند تبلیغات گرفتار برنامه‌های دیگران نشوند.