یورش جواد ۲۶ ساله مانند هر زن افغانی با خیابان‌آزاری، متلک‌پراگنی، تمسخر یا آزار و اذیت زننده، حتا در جریان یک گردش کوتاه در خیابان‌های کابل، بیگانه نیست. اما جواد زن نیست. او در پایتخت افغانستان آرایش‌گر است. جواد با شور و افتخار «استایل» به‌خصوص خودش را دارد؛ پدیده‌یی که به‌شدت مورد مخالفت مردان محافظه‌کار جامعه‌ی افغانی، که تفسیر سخت‌گیرانه‌یی از ارزش‌های اسلامی را پاس‌داری می‌کنند، قرار دارد.
جواد در حالی‌که در آرایشگاه خود در کابل مشغول کار است، می‌گوید: «آن‌ها معتقدند که ظاهر مُد روز و مدل‌های مو در تقابل با دین قرار دارد و آن‌ها به این دلیل مرا مورد انتقاد قرار می‌دهند». موهای پرپشت و خوش‌حالت جواد به رنگ بور، نقره‌فام، به‌گونه‌ی جذابی نیم‌رخ صورتش را می‌پوشاند. طرحِ ریش انبوه جواد، تقلیدی از مُدل‌ریش نوگرایان نیویورک است. مشتری او که جوانی حدودا ۲۰ ساله است و نمی‌خواهد نامی از وی گرفته شود، با اشاره‌ی سر، گفته‌های جواد را تأیید می‌کند. او نیز مدل‌مو و ریش مشابهی دارد که با بروت چنگیزی‌اش به‌هم می‌آیند. جواد می‌گوید: «اگر می‌خواهی می‌توانیم برویم بیرون تا شما با چشم خود آزار و اذیت را مشاهده کنید». ما به جای کشاندن او به بیرون از آرایشگاه شلوغ و مملو از مشتری‌اش –به‌شمول دامادی که منتظر آرایش دامادی‌اش بود- حرف‌اش را باور کردیم.
سالون‌های اصلاح مو، مانند آرایشگاه جواد که خدمات آرایشی-بهداشتی را به مشتریانش فراهم می‌کند، در افغانستان با محبوبیت فراوانی روبه‌رو است که جمعیت جوان آن به تجربه‌ی مدل‌های جدید و مُد روز از سراسر جهان، مشتاق‌اند. مخالفت و انتقاد جامعه‌ی محافظه‌کار این کشور، نتوانسته به‌صورت آن‌چنانی جلو علاقه‌مندان روزافزون مُد و فیشن را بگیرد. با این‌حال، مشخصا این علاقه‌مندی و شوق برای مدل‌مو، تاریخچه‌یی دارد که که ریشه‌ی آن عمیقا به گذشته‌ی دشوار این کشور برمی‌گردد.
در گذشته‌ی نه‌چندان دور، رژیم طالبان در افغانستان، بر اساس شریعت مدل‌موی خاص و گذاشتن ریش دراز را بر مردان افغان تحمیل کرده بود. جواد که در آن سال‌های پرمشقت کودک بود، می‌گوید: «آن‌هایی که مخالفت می‌کردند، مجازات می‌شدند و مجبور می‌شدند که مدل‌مویی را بگذارند که از سوی رژیم تصویب شده بود. آن‌ها این‌چنین مردان را کنترل می‌کردند». در نتیجه، گذاشتن مدل‌موهای مُدِ روز یا «استایلی» در زیر دستار (لُنگی) به‌نوعی به اعتراض –و انقلابی خاموش در میان مردان- تبدیل شده بود.
در آن روزها فیلم تایتانیک بسیار محبوب بود و بسیاری از مردان و زنان جوان، نسخه‌های کپی و قاچاق آن را در تلویزیون‌های غیرقانونی خود تماشا می‌کردند. شخصی که در آرایشگاه جواد نشسته بود، به یاد می‌آورد: «آن‌ها می‌خواستند مدل‌موی شبیه موی لئوناردو دی‌کاپریو در فیلم تایتانیک را داشته باشند. طالبان اجازه‌ی این کار را نمی‌دادند و شروع به بازداشت مردانی کردند که مدل‌موهای مشابه –به لئوناردو دی‌کاپریو در تایتانیک- داشتند. بعدها طالبان آن‌ها را به تراشیدن سرشان مجبور می‌کردند». گزارش لوس‌آنجلس تایمز در سال ۲۰۰۱، نشان می‌دهد که در یک مورد وزارت ارشاد (امر به معروف و نهی از منکر) حکومت طالبان ۲۲ مرد را به‌خاطر مدل‌های موی‌شان دستگیر کرده بود. در این گزارش آمده است که این مردان به این خاطر دستگیر شده بودند که مدل‌های موی شان “توهین به اسلام پنداشته شده بود. زیرا موی چتری موقع رکوع و ادای نماز باعث مزاحمت می‌شود».
عبدالوسید ۲۴ ساله فعال رسانه‌یی در کابل، می‌گوید: «گروه طالبان شامل جنگ‌جویان و افرادی بود که از سایر کشورها –بنیادگرا و محافظه‌کار- به افغانستان آمده بودند. آن‌ها یاد گرفته بودند که یک مدل‌موی مشخص و معلوم برای یک شخص خوب لازم است. آن‌ها نمی‌دانستند که این مساله فقط در مورد مُد نیست. بلکه اصلاح مو و تراشیدن منظم ریش برای بهداشت نیز بهتر است». عبدالوسید هر چند هفته یک‌بار موهایش را در آرایشگاه Grey در غرب کابل اصلاح می‌کند که شامل شستن موها، اصلاح آن، تراشیدن ریش و حالت‌دهی مو می‌شود.
وضعیت این صنعت –اگر بشود از آن به‌عنوان یک صنعت نام برد- در زمان طالبان چنین بود. جواد حتا سال‌ها بعد، پس از تهاجم ایالات متحده، نمی‌دانست که آرایش‌گری مو می‌تواند یک شغل موفق باشد. او با خنده می‌گوید: «هیچ سالون اصلاح موی تجملی وجود نداشت. زیرا هیچ‌کس جرات نمی‌کرد ریش یک مرد را لمس کند. همه مدل‌موهای یکسان داشتند. از این‌رو چرا کسی بخواهد برای مدل مویی که می‌تواند از یک آرایش‌گر کنار جاده –که با یک جفت قیچی قدیمی کار همه را راه می‌اندازد- با یک قیمت ارزان‌تر داشته باشد، به یک سالون اصلاح موی گران‌تر و تجملی‌تر برود؟».
از آن زمان تا حال، مُد و فیشن مو در افغانستان راه درازی را پیموده است. مهدی ۲۵ ساله، آرایش‌گر مو در آرایشگاه پرطرف‌دار Grey در غرب کابل می‌گوید: «مدل‌موهای ایتالیایی و ترکی به‌عنوان سبک‌های خزانی برای مردها، این روزها بسیار پرطرف‌دار است. حدود دو سال پیش، این مدل‌موهای کوریایی از شخصیت‌های یک سریال دوبله‌شده‌ی تلویزیونی بود که متقاضیان بسیار داشت». آرایشگاه Grey توسط مهدی و دو تن از دوستانش ایجاد شده است. او برای هشت سال، یعنی تمام زندگی بزرگ‌سالی‌اش را آرایش‌گر مو بوده و همانند بسیاری از همکاران‌اش، این هنر را با کارکردن زیر دست یک آرایش‌گر محلی یاد گرفته است. او می‌گوید: «بسیاری از مدل‌های جدیدتر را ما از اینترنت گرفته و بازسازی کرده‌ایم».
در واقع، برای مردن افغانی این مسأله که عکس مدل‌مویی را که در فیسبوک یا از یک شخصیت مشهور دیده‌اند به آرایشگاه آورده و از آرایش‌گر بخواهند که آن را روی موهای خودشان پیاده کند، امر غیرمعمولی نیست. صادق ۲۳ ساله یکی از مالکان و آرایش‌گران Grey Salon می‌گوید: «این روزها آوردن عکس مدل‌های ریش که مشتریان ما آن را در فضای آنلاین می‌بینند و برای ما می‌آورند تا ما از روی آن کار کنیم نیز پرطرف‌دار شده است».
با افزایش تقاضا برای مدل‌موهای مُد روز، تعداد آرایشگاه‌هایی که برای سودآوری کار می‌کنند نیز در اطراف کابل افزایش یافته است. به‌طور متوسط یک جلسه صرفا اصلاح و آرایش مو در حدود ۱ هزار افغانی هزینه دارد در حالی‌که سایر خدمات، از قبیل شست‌وشو، حالت‌دهی، ماساژ سر و صورت می‌تواند هزینه‌ی شما را تا ۳۵۰۰ افغانی بالا ببرد. ضمنا تازه‌دامادها گاهی اوقات برای یک بسته‌ی ویژه‌ی عروسی بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ دالر مصرف می‌کنند.
مردان جوان کابل به‌رغم مواجهه با مخالفت تقلیل‌یافته اما دوام‌دار، برخی اوقات با انتخاب مُد و فیشنِ روز، به‌معنای واقعی کلمه عصیان می‌کنند. وسید برای منتقدان مُدل‌موهای جدیدتر و مُد روز، مشوره‌یی دارد. او می‌گوید: «این شاید فرهنگ ما نباشد. اما قرار نیست که ما فقط به فرهنگ خود بچسپیم. بلکه باید با آموختن از سایر فرهنگ‌ها، فرهنگ خود را تکامل ببخشیم».
Racked/روچی کومار
ترجمه: جلیل پژواک